عصر کرد - زومیت / کوسه‌ها، شکارچیان باستانی اقیانوس‌ها، فاقد استخوان هستند. اسکلت سبک و غضروفی آن‌ها راز سرعت و چابکی شگفت‌انگیزشان است.
ممکن است فکر کنید همه ماهی‌ها استخوان دارند، اما شاید برایتان جالب باشید که بدانید کوسه‌ها استخوان ندارند. اسکلت آن‌ها از غضروف ساخته شده است؛ همان ماده‌ی انعطاف‌پذیر و لاتکس‌مانند که در گوش و بینی انسان یافت می‌شود. برخلاف استخوان که بافتی سخت و غنی از کلسیم‌فسفات است، غضروف عمدتاً از آب و پروتئین کلاژن تشکیل شده و سبک‌تر، منعطف‌تر و نرم‌تر است.
بازار ![]()
نداشتن استخوان یکی از ویژگی‌های اصلی کوسه‌ها است. آن‌ها به گروهی از ماهیان موسوم به ماهی‌های غضروفی تعلق دارند که شامل گروه‌هایی مانند پرتوماهیان، چارگوش‌ماهی، اره‌ماهی و کوسه روح می‌شود. این خانواده از قدیمی‌ترین گروه‌های مهره‌داران آرواره‌دار در جهان محسوب می‌شوند.
کوسه‌ها برخلاف بسیاری از مهره‌داران، فاقد فک استخوانی کلاسیک هستند. در عوض، فک‌های آن‌ها از غضروف ساخته شده است که در برخی گونه‌ها با لایه‌های معدنی تقویت می‌شود. این لایه‌های معدنی، که عمدتاً شامل کلسیم فسفات هستند، به فک‌ها استحکام می‌بخشند و به آن‌ها امکان می‌دهند نیروی بیشتری را هنگام گاز گرفتن اعمال کنند.
تنها بخش اسکلت کوسه که از غضروف نیست، دندان‌های آن‌ها است. دندان‌ها از هسته‌ای سخت به نام دنتین (عاج دندان) ساخته شده و با لایه بیرونی بسیار مقاومی پوشیده شده‌اند. از آنجایی که غضروف به آسانی فسیل نمی‌شود، اغلب شواهد فسیلی کوسه‌های اولیه تنها از دندان‌های آن‌ها به جا مانده است.
دانشمندان اغلب اندازه‌ی کوسه‌های منقرض‌شده مانند مگالودون را از روی دندان‌های عظیم آن‌ها تخمین می‌زنند. دندان‌های مگالودون می‌توانستند به اندازه‌ی دست انسان باشند و نشان می‌دهند که این کوسه‌ها بسیار بزرگ‌تر از نسل‌های امروزی خود بوده‌اند. کوسه‌ها دندان‌های خود را پیوسته می‌ریزند و دوباره رشد می‌دهند و در طول زندگی‌شان ده‌ها هزار دندان جایگزین می‌کنند. به همین دلیل، گاهی اوقات دندان‌های پیشاتاریخی آن‌ها در سواحل پیدا می‌شوند.
چرا کوسه‌ها استخوان ندارند؟
استخوان‌ها مانند اسکلت مقاوم عمل می‌کنند و ساختار بدن جانوران را پشتیبانی می‌کنند؛ اما کوسه‌ها چنین خصوصیتی را تکامل نداده‌اند. علت ساده است: غضروف سبک‌تر و انعطاف‌پذیرتر است و به آن‌ها امکان می‌دهد سریع‌تر و با چابکی بیشتری شنا کنند. برخلاف ماهیان استخوانی، کوسه‌ها بادکنکِ شناوری ندارند و برای شناکردن از کبد بزرگ پر از روغن کم‌چگالی کمک می‌گیرند؛ ساختار سبک اسکلت آن‌ها به حفظ شناوری کمک می‌کند.
مطالعه‌ای در سال 2014 نشان داد که دلیل دیگری برای نبود استخوان در کوسه‌ها وجود دارد. دانشمندان دانشگاه ایالتی سان‌فرانسیسکو DNA کوسه شبح استرالیایی (Callorhinchus milii) را بررسی کردند و دریافتند ژن‌های لازم برای تبدیل غضروف به استخوان در آن‌ها وجود ندارد. ژنوم این ماهی‌های غضروفی برای صدها میلیون سال تقریباً تغییر نکرده و غضروف همچنان ماده‌ی اصلی اسکلت آن‌ها باقی مانده است. احتمالاً همین وضعیت برای کوسه‌ها و دیگر ماهیان غضروفی نیز صادق است.
کوسه‌ها استخوان واقعی، یعنی ساختار سخت و کلسیم‌دار ندارند. با‌این‌حال، اکثر گونه‌ها حدود 200 تا 400 ساختار غضروفی دارند که به‌عنوان تکیه‌گاه بدن عمل می‌کنند. درمقابل، انسان‌ها دارای 206 استخوان واقعی هستند، هرچند نوزادان با 275 تا 300 استخوان به دنیا می‌آیند که در بزرگسالی به دلیل جوش خوردن، تعداد آن‌ها کاهش می‌یابد.