عصرکرد- فضای خالی بین خاک را آب پر می کند و اگر تخلیه شود، فضایی که به وجود
می آید دیگر آبی ندارد و تنها خاک است که می تواند جایگزین آن شود، کم کم
زمین فرو می ریزد و در نهایت به مرگ خاک منجر می شود؛ این تعریفی است که
کارشناسان از نشست زمین و فروچاله دارند.
کردستان را استانی پر آب می دانند که متوسط بارنگی در آن 2 برابر
میانگین کشوری است ولی با حدود 6 میلیارد مترمکعب منابع آبی تنها 28 درصد
از ظرفیت آبی خود را استحصال می کند و از این میزان هم 90 درصد در بخش
کشاورزی استفاده می شود.
منابع آبی کردستان 306 درصد از ظرفیت های آبی تجدید شونده سالانه کشور
را شامل می شود و 78 درصد آن منابع آب سطحی و 22 درصد منابع آب زیرزمینی
است، نکته قابل توجه در این میان اینکه 63 درصد استحصال از منابع آب زیر
زمینی است.
خاک در کردستان برای استفاده از ظرفیت های آبی شرایط یکسانی ندارد. در
شرق استان برای سیراب شدن از سفره های آب زیرزمینی از طریق حفر چاه های
عمیق و نیمه عمیق استفاده می کنند که در سال های اخیر با افت منابع آب
زیرزمینی خاک دشت های شرقی با کمبود شدید آب مواجه شده و در فهرست مناطق
ممنوعه قرار گرفته است.
از آن طرف، دشت های غربی استان منشا آب های سطحی و بارندگی های فراوان
است اما خاک کم دارد و بیشتر آن کم عمق، شیب دار و کوهستانی است.
همین برخوردار نبودن مناسب از آب و خاک باعث شده تا دشت های شرقی بحرانی
شود و این بحران از افت شدید آب های زیرزمینی تا فرونشست و فروچاله زمین
پیش رود.
حفره‌های مرگ در دل زمین
فروچاله پیامد اصلی برداشت بی رویه آب از خاکی است که روز به روز به مرگ
آن داریم نزدیک می شویم، روستای شانوره قروه سال 1397 اولین فروچاله را در
دل خود جای داد.
مساله ای که استاندار کردستان احتمال بروز آن را بسیار نگران کننده دانسته و گفت: در این زمینه وظایف حساسی برعهده داریم.
اسماعیل زارعی کوشا عقیده دارد در مورد موضوعاتی که به آیندگان و نسل بعدی مربوط می‌شود باید حساسیت داشته و نسبت به آن مسوول باشیم.
وی بر بازنگری و بروزرسانی الگوی کشت استان تاکید کرده و اظهار داشت: اگر چنین الگویی وجود ندارد باید طراحی شود.
زارعی کوشا افزود: الگوی کشت مرتبط با بخش عمده مشکلات در بخشهایی همچون
بهره‌وری، ارزش افزوده و حفظ منابع طبیعی و آبی است و نیاز به یک سند و
مطالعه جامع وجود دارد.
هشت هزار چاه غیرمجاز در دل دشتهای کردستان
برای کسب اطلاعات بیشتر و دقیق‌تر به سراغ متولی اصلی آب در استان
کردستان یعنی مدیرعامل شرکت آب منطقه ای رفتم که بخشی از مشکل آب در استان
را به گردن چاه‌های آب غیرمجاز انداخت و گفت: کردستان 14 هزار حلقه چاه
مجاز دارد که چهار هزار حلقه آن در دشت های شرقی استان قرار دارد.
آرش آریانژاد افزود: هشت هزار حلقه چاه آب غیرمجاز وجود دارد که حدود
نیمی از آن عمیق بوده و در کاهش منابع آب زیرزمینی نقش عمده ای دارند.هشت هزار حلقه چاه آب غیرمجاز وجود دارد که حدود نیمی از آن عمیق بوده و در کاهش منابع آب زیرزمینی نقش عمده ای دارند.
چاه ها در استان 100 میلیون مترمکعب اضافه برداشت دارند، این را هم
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کردستان گفت و اضافه کرد: بر اثر برداشت بی رویه
منابع آبی 2 مورد فرونشست در دشت چهاردولی شهرستان قروه، در روستاهای
قادرآباد و حسن آباد امام، رخ داده که ارتفاع آن حدود یک تا 2 متر است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کردستان درباره برخورد با چاه‌های غیرمجاز هم
گفت: امسال 80 حلقه چاه آب غیرمجاز با حجم 2.1 میلیون مترمکعب در مناطق
مختلف استان مسدود شد.
آریانژاد اظهار داشت: سال گذشته در مجموع 277 حلقه چاه آب غیرمجاز مسدود و 8.2 میلیون مترمکعب آب به آبخوان‌ها برگشت داده شد.
وی با بیان اینکه بیشترین چاه مسدود شده مربوط به شرق استان بوده است،
اضافه کرد: طبق آخرین پایش انجام شده، حجم کنونی آب های زیرزمینی استان یک
میلیارد و 574 میلیون مترمکعب است که این رقم در مدت مشابه سال قبل، یک
میلیارد و 623 میلیون مترمکعب بود.
اگر چه آریانژاد گفت که پدیده فرونشست با برنامه ریزی انجام گرفته و با
همراهی بهره برداران قابل پیشگیری است و طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب
زیرزمینی در دشت های شرقی در دست اجراست اما ایجاد فرونشست‌های 2 متری
هشداری است که نشان می دهد، زیر پای زمین در کردستان پر آب هم خالی شده
است.
در بسیاری از روستاهای اطراف دشتهای ممنوعه زمین نشست کرده و دیوارهای بسیاری از خانه‌های روستایی ترک خورده است.
تغییرات اقلیمی ایران شدیدتر از دیگر مناطق جهان
با توجه به اینکه بحث تغییر اقلیم و گرم شدن کره زمین در چند سال اخیر
همه دنیا را تحت تاثیر قرار داده، خاورمیانه و کشور ما هم نه تنها از این
قاعده مستثنی نیست بلکه در این منطقه بسیار شدیدتر بوده است.
دکترای تخصصی سازه‌های آبی و عضو هیات علمی و مدیر مرکز پژوهشی علوم و
مهندسی آب دانشگاه کردستان این را گفت و افزود: پدیده تغییر اقلیم را
می‌توانیم در پارامترهای جوی مثل بارش و دما ببینیم به طوریکه میانگین دمای
سالانه در حال افزایش، نزولات جوی در حال کاهش و نوع بارش و الگوی بارش
تغییر پیدا کرده و حتی جابه‌جایی در فصل بارش رخ داده است.
سامان نیک‌مهر افزود: بارش‌ها در کل کشور از ابتدای سال آبی برابر با
161 میلیمتر بوده که نسبت به میانگین بلند مدت 28 درصد کاهش داشته و در
کردستان نیز از ابتدای فصل زراعی تا کنون 350 میلیمتر بوده که نسبت به
میانگین بلندمدت در استان 23 درصد کاهش پیدا کرده است.
بارش‌ها در کل کشور از ابتدای سال آبی برابر با
161 میلیمتر بوده که نسبت به میانگین بلند مدت 28 درصد کاهش داشته و در
کردستان نیز از ابتدای فصل زراعی تا کنون 350 میلیمتر بوده که نسبت به
میانگین بلندمدت در استان 23 درصد کاهش پیدا کرده است.
وی این آمارها را گواهی بر تغییر اقلیم دانست و تاکید کرد: میزان کل حجم
آب ذخیره شده در مخازن سدهای کشور حدود 27 میلیارد متر مکعب بوده که نسبت
به مقدار مشابه در سال گذشته هفت درصد کاهش داشته است.
پایان راهِ راهکارهای کوتاه مدت
نیک‌مهر با اشاره به اینکه همه این عوامل موجب ایجاد تنش آبی شده است،
اضافه کرد: با توجه به شدت تنش آبی راهکار کوتاه‌مدت برای آن وجود ندارد و
اکثر راهکارها میان مدتی و بلندمدتی هستند.
وی گفت: تنها راهکار کوتاه‌مدتی که بتواند موثر واقع شود، آموزش و تغییر
الگوی مصرف در بخش‌های مختلف است که می‌توانیم با استفاده از آموزش و
فعالیت‌های فرهنگی به سمت درست مصرف کردن و الگوی صحیح مصرف گام برداریم و
از هدررفت آب جلوگیری کنیم.
عضو هیات علمی دانشگاه کردستان با تاکید بر ضرورت تغییر ساختار و چارچوب
مدیریت و حکمرانی منابع آب در کشور، تاکید کرد: مدیریت یکپارچه منابع آب،
مدیریت تقاضا، استفاده از بازچرخانی پساب در مصارف، استفاده از آب خاکستری
در مصارف مختلف، ذخیره‌سازی آب باران و رواناب‌ها، استفاده از کشاورزی دقیق
و آبیاری هوشمند و اینترنت اشیا در بخش کشاورزی، تلاش برای یکپارچه‌سازی
اراضی کشاورزی، اصلاح الگوی کشت، ایجاد بازار آب و ارتقای بهره‌وری آب
مجموعه عملیات‌های میان‌مدت و بلندمدتی هستند که باید به سمت آنها برویم تا
بتوانیم از تنش آبی خارج شویم.
ورشکستگی آبی
این استاد دانشگاه ضمن انتقاد از سیاستهای نادرست در این حوزه، اظهار
داشت: سهم آب‌های زیرزمینی در تامین نیازهای مختلف ما 54 درصد است و این
نشان می‌دهد که بار سیاستهای دولت برای برداشت و تامین آب بر روی آب‌های
تجدیدناپذیر یا منابع آب زیرزمینی است که در کشورهای توسعه‌یافته کاملا
برعکس است و کمتر از 30 درصد منابع آبی از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود.
سهم آب‌های زیرزمینی در تامین نیازهای مختلف ما
54 درصد است و این نشان می‌دهد که بار سیاستهای دولت برای برداشت و تامین
آب بر روی آب‌های تجدیدناپذیر یا منابع آب زیرزمینی است که در کشورهای
توسعه‌یافته کاملا برعکس است و کمتر از 30 درصد منابع آبی از منابع آب
زیرزمینی تامین می‌شود.
وی ادامه داد: این امر موجب شده ما دچار ورشکستگی آبی شویم به این معنا
که میزان برداشت آب نسبت به میزان دارایی و یا آب در دسترس بیشتر است و این
نتیجه سیاستهای اشتباه و نادرست در حکمرانی آب در کشور بوده است.
به گفته نیک‌مهر حفاظت، کنترل و بهره‌برداری از منابع آب سطحی و
زیرزمینی، مدیریت یکپارچه و جامع، تعادل‌بخشی بین منابع و مصارف آب، توسعه
پایدار کشور و افزایش بهره‌وری آب، حفاظت و پایداری کمی و کیفی منابع آب و
همچنین گسترش آگاهی عمومی و توسعه فناوری و دانش در راستای علاج‌بخشی این
مشکل می‌توانند موثر باشند.
وی به وضعیت دشتهای شرقی کردستان اشاره کرد و افزود: بخش شرقی استان،
دشتهای حاصلخیز و قطب زراعت و کشاورزی کردستان است اما میزان بارش و آورد
رودخانه‌ها در این بخش نسبت به بخش غربی بسیار ضعیفتر است به طوریکه در چند
سال اخیر افت شدیدی در سطح آبخوان قروه و دهگلان داشتیم و متاسفانه جزو
دشتهای ممنوعه کشور شده اند.
سیاستهای غلط انتقال اب بین حوضه‌ای
این استاد دانشگاه کردستان از سیاستهای انتقال آب بین حوضه‌ای که نتیجه
آن انتقال آب از استانی به استان دیگر است انتقاد کرد و افزود: این
سیاست‌ها جز تنش‌های قومیتی، اجتماعی و سیاسی چیزی به دنبال نداشته و این
راهکارها راهکارهای نادرست، ناکارآمد و موقتی در حل مسئله بحران آب در کشور
هستند که می‌توان به طور نمونه در استان کردستان به جای این سیاست ها از
پتانسیل‌های آب موجود در غرب استان استفاده بهینه‌تری نمود و با انتقال آب
به شرق استان از بار برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی که در حوزه کشاورزی
استان مصرف می‌شود، اندکی کاست.
وی با اشاره به اینکه بخش کشاورزی بیشترین میزان مصرف آب در ایران را
دارد، عنوان کرد: 60 درصد آب مصرفی در بخش کشاورزی هدر می‌رود که این مقدار
در کشورهای توسعه یافته کمتر از 25 تا 30 درصد است و این امر دلایل مختلفی
دارد که از آن جمله می‌توان به کشاورزی سنتی و آبیاری سطحی، عدم رعایت
الگوی کشت مناسب، عدم بهره‌برداری نامناسب و ضعیف از سامانه‌های آبیاری،
عدم انطباق طراحی و بهره‌برداری در سامانه‌های آبیاری و تلف شدن آب برای
ضایعات محصولات کشاورزی اشاره کرد.
توسعه پوشش مزارع با سامانه‌های نوین
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی کردستان نیز در
این ارتباط با اشاره به اینکه وزارت جهاد کشاورزی با طرح های مختلفی در صدد
ارتقای فرهنگ صحیح مصرف آب در بین کشاورزان است، گفت: توسعه پوشش مزارع با
استفاده از سامانه های نوین آبیاری از جمله این طرح ها است.
فیروز احمدی افزود: در این راستا از محل اعتبارات سال 1400 حدود 494
میلیارد ریال از محل کمک های فنی و اعتباری برای کردستان مصوب و تاکنون 250
میلیارد ریال از این میزان تخصیص و هزینه شده است.
وی یادآور شد: کار توسعه سیستم های نوین آبیاری در 44 درصد اراضی آبی استان شامل 59 هزار و 609 هکتار اجرا شده است.
احمدی تاکید کرد: کردستان 135 هزار هکتار اراضی آبی دارد که تاکنون
سیستم های نوین آبیاری در 59/6 هزار هکتار از این اراضی اجرا شده که این
اقدامات، شاخص برخورداری اراضی آبی استان از سیستم های نوین آبیاری را به
44 درصد رسانده که بیش از 2 برابر میانگین کشور است.
کردستان 135 هزار هکتار اراضی آبی دارد که
تاکنون سیستم های نوین آبیاری در 59/6 هزار هکتار از این اراضی اجرا شده که
این اقدامات، شاخص برخورداری اراضی آبی استان از سیستم های نوین آبیاری را
به 44 درصد رسانده که بیش از 2 برابر میانگین کشور است.
جان شما و جان آب
این نوشته اگرچه خطاب به مصرف کنندگان بخش خانگی است اما در بخش کشاورزی
که بیشترین مصرف آب را دارد اگر فکری به جان آب نشود، مرگ زمین فرا خواهد
رسید.
از بین بردن عوامل به وجود آوردن این فرو نشست و فروچاله ها مساله ای
است که باید جدی گرفته شود چون این پدیده مانند غده ای سرطانی است که اگر
به جان زمین رخنه کند، تا جان او را نگیرد دست بردار نخواهد بود.
زمین با زبان بی زبانی درد خود را فریاد می زند و باید هم ما مردم و هم
مسوولان گوش شنوایی برایش داشته باشیم تا این درد کمی التیام پیدا کند و
دردی به دردهای زمین اضافه نشود.
استان کردستان دارای 18 محدوده مطالعاتی شامل 9 محدوده آن اصلی و 9 محدوده مشترک و متوسط بارندگی سالانه 455 میلیمتر است.
کردستان دارای 9 دشت است که پنج دشت آن در نیمه شرقی، 2 دشت در غرب و 2
دشت دیگر در جنوب استان واقع شده است، دشتهای قروه و دهگلان و چاردولی در
شرق استان، جزو دشتهای ممنوعه است.