چاپ

عصرکرد- دکتر سید مختار هاشمی، در نشست تخصصی پایش و منشأیابی گردوغبار ورودی به غرب کشور که به همت معاونت پژوهشی جهاددانشگاهی استان کردستان برگزار شد، بحران گرد وغبار را یک معضل فراملی ذکر و اظهار کرد: این مسئله که آیا بحران‌های زیست‌محیطی به یک مطالبه سیاسی تبدیل شده است باید مورد بررسی قرار گیرد و پاسخ داده شود.

وی افزود: بحران‌های زیست محیطی ناشی از حکمرانی بد، مدیریت نادرست منابع، مصرف‌گرایی و نظام فرهنگی ما است و متاسفانه از فنّاوری لازم برای حل این معضل ها به‌خوبی استفاده نمی‌شود.

عضو پیوسته انجمن هیدروپلتیک ایران، با اشاره به اینکه در سیستم اکولوژی اجتماعی، مهم است که بعد سیاسی این مسئله چگونه نگریسته شود، بیان کرد: ازلحاظ اقتصادی میلیاردها تومان برای حل بحران ها هزینه می‌شود؛ اگرچه سیاست‌گذاران در این زمینه برای انجام اقدام ارائه نظر می‌دهند، اما نمی‌توان گفت که این امر کاملاً به یک مسئله سیاسی تبدیل شده است.

وی تنش‌های هیدروپلتیک و محلی را امری مهم در زمینه بررسی بحران پدیده گرد و غبار ذکر کرد و وادامه داد: تمامی حوزه‌های آبریز ما دچار یک نوع تنش هیدروپلتیکی ناشی از کم‌آبی، ازدیاد جمعیت و تقاضا، اقتصاد مبتنی بر کشاورزی، سدسازی، انتقال آب و تصمیم‌گیری‌های ضعیف است.

به گفته هاشمی، متغیرات اجتماعی و سیاسی باید مورد توجه قرار گیرد، چرا که گفتمان‌ها، روایت‌ها و استدلال‌های آن نقش مهمی در مناظرات سیاسی و عمومی مسائل زیست‌محیطی و منابع طبیعی دارد و به‌عنوان مجموعه افکار و مفاهیم ‌وابسته به آن در پدیده‌های اجتماعی و فیزیکی معنا و مقصود پیدا می‌کند.

وی عنوان کرد: روایت پشت گفتمان‌ها، استدلال‌هایی است که عامل مهمی بوده و باید با صراحت برای ارزیابی مسائل سیاسی در نظر گرفته شوند.

عضو پیوسته انجمن هیدروپلتیک ایران، با تاکید بر اینکه باید برای حل معضل گردو غبار و آلودگی هوا گفتمان نوین و جدیدی ارائه شود، تصریح کرد: گفتمان‌های غالب و نهادینه‌شده حل بحران‌ها را با مشکل مواجه کرده است و باید گفتمان‌ها از تمرکزگرایی به سمت محلی سوق داده شود؛ چراکه ادامه این روش محیط زیست ایران را به نابودی می‌کشاند.

وی توجه به ابعاد فرهنگی را یکی از ویژگی‌های اقتصاد سیاسی، ذکر کرد و افزود: اقتصاد سیاسی، علاوه بر فاکتورهای سیاسی و اقتصادی، ابعاد حقوقی و فرهنگی جامعه را نیز مورد توجه قرار می‌دهد، برای مثال در برقراری عدالت اجتماعی توزیع عادلانه منابع باید مورد توجه قرار گیرد.

هاشمی خاطرنشان کرد: گفتمان‌ها و روایت‌ها می تواند در بررسی پدیده‌های هیدروپلتیک به کار گرفته شود.

دیگاه سیستماتیک لازمه حل بحران آلودگی هوا است

دکتر هیمن شهابی، دانشیار سنجش از دور و پژوهشگر برتر استان کردستان، در ادامه این نشست تخصصی اظهار کرد: طبق پژوهش‌های انجام‌شده، یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی کشور پدیده گردوغبار بوده که یک سری مشکلات را به د نبال خود ایجاد کرده است.

وی با اشاره به اینکه منشأ یابی و کانون‌های تولید گردوغبار باید بررسی شود افزود: سدسازی‌های ترکیه بر روی سرچشمه‌های دجله و فرات، مجاورت با کشورهای عربستان، عراق و سوریه، فقر پوشش گیاهی، گرمایش جهانی و خشک‌سالی، ازجمله عوامل مؤثر بر تشدید گردوغبار در ایران است.

شهابی عنوان کرد: نیمه غربی ایران به د لیل مجاورت با عراق، سوریه و عربستان از گردوغبار در امان نیست و هرساله با شروع این طوفان‌ها در کشورهای مذکور، استان های غربی کشور دچار آلودگی هوا شده و درصدی از این پدیده را به خود اختصاص می‌دهند، بر همین اساس دیدگاه باید سیستماتیک باشد، چراکه دیدگاه تک‌بعدی نمی‌تواند به حل و واکاوی این بحران کمک کند.

به گفته این پژوهشگر، برای منشأ یابی و سرعت انتقال این طوفان‌ها از روش‌های مختلفی در دنیا استفاده می‌شود، که ازجمله می توان به استفاده از روش سنجش‌ازدور و تصویرهای ماهواره‌ای اشاره کرد.

وی با بیان اینکه در حال حاضر روش‌های اندازه‌گیری زمینی با روش سنجش‌ازدور از مهم‌ترین روش‌های پایش گردوغبار هستند، افزود: در پژوهش‌های صورت گرفته علاوه بر استفاده از ایستگاه‌های هواشناسی موجود، هم‌زمان از یکسری تصاویر ماهواره‌ای مختلف نیز استفاده ‌شده است.

شهابی، مهم‌ترین عوامل مؤثر بر تولید گردوغبار را در دو بخش عوامل طبیعی و انسانی ذکر کرد و افزود: در عوامل طبیعی تندبادها بسیار مهم هستند و موجب فرسایش بادی می‌شوند، همچنین تشدید پذیر بودن فقر پوشش گیاهی در کشور و ... نیز از سایر عوامل تولید گرد و غباربه شمار می روند.

وی عوامل انسانی را مهم‌ترین عوامل تشدید پذیری پدیده گرد و غبار ذکر کرد و گفت: جنگ‌افروزی‌ها و استفاده از سلاح‌های شیمیایی در عراق و سوریه، معادن و اصول غیرعلمی اکتشافات و سوء مدیریت ازجمله مهم‌ترین عوامل انسانی در این زمینه است.

این پژوهشگر، تصریح کرد: بزرگ‌ترین و پایدارترین منشأ تولیدکننده گردوغبار در نیمکره شمالی زمین قرار دارد و کشورهای موجود در مسیر گردوغبار در این نیم کره، سیستم مدیریتی ثابت ندارند و عدم تعهد به مسائل زیست‌محیطی این کشورها موجب تشدید پذیری این پدیده شده است.

وی عمده‌ترین علل وقوع پدیده گردو و غبار به‌ویژه در غرب ایران را ناپایداری‌های جوی در عراق و سوریه و عربستان، وقوع خشک‌سالی‌های پایدار و متوالی، عدم تعهد به کنوانسیون‌های زیست‌محیطی، کاهش بارندگی و میزان رطوبت هوا، تغییرات فشار هوا، وزش باد در کشورهای همسایه، تغییر کاربری اراضی، مدیریت منابع آب‌وخاک، سدسازی و ... ذکر کرد.

سدسازی های ترکیه عامل اصلی پدیده گردو غبار است

فؤاد مصطفی نژاد، رئیس حفاظت محیط ‌زیست شهرستان سنندج، در ادامه این نشست تخصصی، منشأ تولید گردوغبار را ناشی از عوامل داخلی و خارجی ذکر و اظهار کرد: سدسازی‌های ترکیه ازجمله عوامل خارجی بوده که حدود 60 درصد آب دجله را می‌بلعد و حق آبه محیط زیست آن را رعایت نکرده است.

وی افزود: سیاستی که کشور ترکیه اتخاذ کرده، سیاست آب در برابر نفت است و تولید ریز گرد را برای کشورهای دارای منابع از جمله ایران به‌عنوان یک اهرم فشار قرار داده است.

به گفته مصطفی نژاد، ادامه پدیده "حماسه کویر" محیط زیست ایران را به نابودی می کشاند؛ چرا که 40 درصد منابع آب شیرین ایران از طریق کوه‌های زاگرس تأمین می‌شود، این در حالی است که دست بردن در طبیعت، تعادل اکولوژیکی آن را بر هم زده و خشم طبیعت را برانگیخته است. زمین در طی کردن سیکل طبیعی خود، عامل بر هم زدن تعادل را حذف و نابود می‌کند.

وی ادامه داد: تبخیر آب سطح سدها به‌عنوان منابع آبی، موجب گرمایش و اثر گلخانه‌ای شده و درنتیجه یخچال‌های زاگرس که درگذشته به‌تدریج آب شده و موجب تغذیه چشمه هامی‌شدند، زودتر از موعد ذوب می شود، بنابراین موجب کم‌آبی در سایر فصول سال خواهد شد.

رئیس حفاظت محیط ‌زیست شهرستان سنندج تداوم این امر را عاملی برای کاهش تغذیه آب رودخانه ها، نابودی موجودات زنده و ماهی ها، خشکی بستر رودخانه ها و تبدیل آن ها به کانون‌های گردوغبار در کشور ذکر کرد.

کردستان تا کنون 60 روز آلوده را در سال جاری پشت سر گذاشته است

پناهی، معاون توسعه و پیش بینی هواشناسی استان کردستان، در ادامه این نشست، با اعلام اینکه آمار گردوغبار در بلند مدت با سال های اخیر در استان کردستان بسیار متفاوت است، اظهار کرد: در دوره بلند مدت تا سال 1399 در سنندج به طور متوسط 24 روز در سال غبار وجود داشت و این میزان در سقز 16روز، قروه 32 روز، بیجار روز، 26 مریوان 34 روز، زرینه 31 و در بانه 51 روز بوده است.

وی میانگین روزهای آلوده به گرد و غبار را طی دوره بلند مدت در استان کردستان، 33 روز اعلام کرد.

پناهی با بیان اینکه در سال 99 تعداد روزهای آلوده استان بسیار کم بوده است، افزود: تعداد روزهای آلوده در سنندج 19، سقز 10، مریوان 18، زرینه 24، بانه 14، کامیاران 14 و میانگین روزهای آلوده استان نیز 16 روز بوده است.

معاون توسعه و پیش بینی هواشناسی استان کردستان، با اشاره به اینکه در سال 1400 تعداد روزهای آلوده استان در اکثر ایستگاه ها بیشتر از میانگین بلند مدت بوده است، گفت: تعداد روزهای آلوده طی سال گذشته در سنندج، 30 روز، سقز 29، قروه 39، زرینه 34، بانه 37، کامیاران 34 و میانگین استان نیز 31 روز بوده که این میزان به اندازه تمامی میانگین روزهای دارای گرد و غبار در دوره بلند مدت بوده است.

وی اعلام کرد: در 4 ماهه اول امسال، سنندج 47 روز دارای گردوغبار را پشت سر گذاشته و بسیار بحرانی بوده است. این میزان به ترتیب در شهرستان های سقز 35 روز، قروه 47، بیجار 31، مریوان 41، بانه 41و کامیاران 41 روز بوده است.

پناهی، میانگین روزهای آلوده امسال را تا پایان تیرماه، حدود 40 روز اعلام کرد و گفت: این وضعیت بحرانی است و پیش بینی می شود تعداد روزهای آلوده امسال از مرز 60 روز بگذرد.

وی بیان کرد: متاسفانه با توجه به بررسی های انجام‌شده، روند بارش ها در استان کاهش یافته و این روند به ویژه در غرب استان و شهرستان مریوان به عنوان شهر پر بارش استان با شیب 10 میلی متر رو به کاهش است.

معاون توسعه و پیش بینی هواشناسی استان، خشکی را از خصوصیات منطقه کردستان ذکر کرد و افزود: در صورت بد شانسی و کاهش بارش ها خشکی منطقه بیشتر نمایان می‌شود.

وی افزایش غبار خیزی و کاهش حجم رطوبت در کشورهای عراق و سوریه و آفریقا را از جمله عوامل موثر بر افزایش گرد و غبار در کشور دانست و بیان کرد: طی سال های گذشته، گردوغباری که وارد منطقه ما می شد ماندگاری کمتری داشت، اما در سال های اخیر این ریزگردها ریزتر و ماندگار تر شده است.

پناهی، ارائه راهکارهای خاص برای مقابله با این پدیده را امری ضروری دانست و یادآور شد: راهکار عملیاتی برای مقابله با پدیده گردوغبار در قدم اول شناسایی مناطق تولیدکننده پدیده گرد و خاک است؛ همچنین جنگل کاری، تقویت پوشش گیاهی و مالچ پاشی محدود، می تواند نقش مؤثری در راستای کاهش این بحران داشته باشد.