عصرکرد- در زمان جنگ جهانی اول سمندر آبی با عناوین «سمندر کردستانی دریوگین»
یا «سمندر خالدار» و به نام محلی «بوکه بارانه»، «بوکی کانی»، «ناز خاتون» و
«ماره زه‌رده‌له» در چشمه های کردستان شناسایی شد.
برای نخستین بار دکتر کنستانتین میخائیلویچ دریوگین زیست شناس روسی در
سفرش به در منطقه سورکو بانه سمندر آبی کردستان را شناسایی کرد.
این گونه دوزیست در چشمه ساران و جویبارهای مناطق کوهستانی ایران، ترکیه
و عراق زیست می کند و جمعیت آن در ایران در استان های کردستان، کرمانشاه و
آذربایجان غربی پراکنده است این گونه جانوری سرچشمه ها، جویبارهای
کوهستانی، برکه ها و حوضچه های انسان ساخت با آب جاری را برای زیستن انتخاب
می کند.
سمندر آبی کردستانی در کنترل بیولوژیکی آفات و حشرات و در زنجیره غذایی
جانوارانی مانند خزندگان، پستانداران و پرندگان نقش مهمی دارد. اندازه این
دوزیست 71 میلیمتر است و پوستی سیاه با خال های زرد و زیر شکمشان یک خط
نارنجی دارد و دست های آنها چهار انگشت و پاها پنج انگشت دارد که بیشتر در
زیستگاه های آبی بانه و مریوان یافت می شود.
وجود این دوزیست نشان از سالم بودن آب دارد و از آن به عنوان یک شاخص
کیفی آب هم می توان استفاده کرد این گونه امروز در معرض خطر انقراض قرار
دارد اما با اقدامات انجام شده توسط اداره محیط زیست تلاش می شود از خطر
انقراض آن تا حدودی جلو گیری شود.
به همراه اکیپ اداره محیط زیست شهرستان بانه به یکی از زیستگاه های
سمندر آبی «بوکی کانی» در روستای سونج علیا در بخش مرکزی رفتیم گرچه یافتن
این گونه دوزیست بسیار سخت بود اما شانس با ما یار بود و در این زیستگاه
قدیمی چندین سمندر آبی خالدار از مخفیگاه های خود بیرون آمده بودند و در
برکه ها شنا می کردند.
به گفته یکی از کارشناسان محیط زیست بانه که در این پایش حضور داشت،
برداشت غیرکارشناسانی آب چشمه ها، نداشتن اطلاعات کافی جوامع محلی و آلودگی
آب ها مهمترین عامل ایجاد خطر انقراض این گونه سمندر آبی کمیاب است.
علی سلیمی گفت: در این طرح سمندرها را علامت‌گذاری می‌کنند تا در سرشماری بعدی ماندگاری و حضور این گونه در آن زیستگاه رصد شود.
وی اضافه کرد: بعد از گذشت 14 روز، این سرشماری دوباره در زیستگاه سمندر
کردستانی در این مناطق تکرار می‌شود تا آمار تقریبی فراوانی جمعیت این
گونه در این زیستگاه‌ها مشخص شود.
وی با اشاره به اهمیت سرشماری این نوع دوزیست در طبیعت ادامه داد: در
این پایش، جویبارهای منطقه مورد بررسی می‌گیرد و بعد از جمع‌آوری آمار،
برنامه‌ریزی‌های لازم برای حفاظت از سمندرها توسط سازمان مرکزی و اداره
نظارت بر حیات وحش استان انجام می‌شود.
آموزش و فرهنگ سازی برای حفاظت سمندر آبی
رییس اداره محیط زیست بانه هم با اشاره به
اقدامات انجام شده برای حفاظت از سمندر کوهستانی گفت: برای حفاظت از این
گونه دوزیست اقدامات آموزشی و فرهنگ سازی انجام شده و زیستگاه های این
دوزیست که چشمه ها و جویبارهای کوهستانی است پاکسازی و بهسازی شده است.
رحمان رحیم پور افزود: در گذشته مردم بر این باور بودند سمندر آبی کوزه
های آب و دوغ را که مردم در چشمه می گذاشتند تا سرد شود از طریق نیش سوراخ
می کنند به همین بهانه آنها را می کشتند.
وی با بیان اینکه این گونه از سمندرها هیچگونه خطری برای انسان ندارد
اظهار داشت: مهمترین دلایل خطر انقراض سمندر آبی بانه تخریب زیستگاه ها،
انتقال آبها از بالا دست کوه ها به پایین دست برای استفاده در فعالیت های
کشاورزی، آلودگی آبی و خشکسالی است.
رحیم پور اضافه کرد: "ناز خاتون" یا "بوکی کانی" در زیستگاه های کوهستانی که آب تمیز و بدون هیچگونه آلودگی دارد، زندگی می کند.
وی با بیان اینکه این دوزیست ظرافت خاصی دارد گفت: سمندر آبی از رنگ های زرد، سیاه و نارنجی تشکیل شده و جثه بسیار کوچکی دارد.
این مسوول ادامه داد: سمندر آبی با توجه به ویژگی هایش در میان مردم
جایگاه ویژه ای دارد و در شهرستان بانه در رشته کوه سور کیو، گرماو،
نیروان، سه ربرد، کانی برد، ساوان، گردنه خان، سونج و بنی خوی شناسایی شده
است.
وی اظهار داشت: این گونه دوزیست از جانداران و مواد ریز آب تغذیه می کند
و در آبی که این سمندر زندگی می کند هیچگونه آلودگی وجود ندارد و خطری هم
برای انسان ندارد.
رحیم پور افزود: این گونه غیر از زیستگاه خود در هیچ زیستگاه دیگری نمی
تواند زندگی کند با تغییر زیستگاه تلف می شود بنابراین باید به شرایط
زیستگاهش توجه شود و از تغییر و دستکاری آن خودداری کرد.
سمندر از راسته دوزیستان دُمدار و خانواده سالاماندریده
(سمندرها) بوده که در لیست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)
در دسته به‌شدت در معرض خطر انقراض طبقه‌بندی شده و زیستگاه آن چشمه‌سارها،
جویبارها و آب‌های روان و زلال است.
تاکنون، هفت گونه سمندر به نام‌های سمندر غارزی، سمندر کوهستانی لرستانی
(امپراطور)، سمندر کوهستانی کردستانی (خال زرد)، سمندر کوهستانی
آذربایجانی، سمندر آتشین، سمندر تاج‌دار جنوبی و سمندر جویباری ایرانی در
کشورمان شناسایی و نامگذاری شده است.