عصرکرد- شال یکی از گرانبهاترین و اصیل ترین پوشش مردان کرد است که از پشم بز
مرخز تهیه می شود پشم بز مرخز در رنگ های مختلف بور، کرمی، مشکی، آبی،
خرمایی تیره و روشن و چند رنگ دیگر است که با ظرافت خاص و در هشت مرحله
چیدن پشم، شستشوی پشم، شه کردن، ریسیدن، رایل کردن، تنیدن یا بافتن، کویل
کردن و دوختن به شال تبدیل می شود، مراحل تهیه و آماده سازی شال توسط زنان و
مردان با ظرافت و مهارتی خاص انجام می شود.
پشم بز مرخُز هر ساله در اواخر فصل زمستان چیده می شود و از هر بز مرخُز
حدود یک کیلو و 500 گرم پشم بدست می آید که برای تهیه یک دست شال کافی
است.
بخش آمرده که مرکز آن شهر آمرده است قدمتی چند هزار ساله دارد و به
واسطه جنگل های انبوه بلوط خواستگاه بز مرخز است این نوع بز از برگ درختان
این منطقه تغذیه می کنند در گذشته های دور هر خانواده برای خود گله ای بز
مرخز داشت که زمستان ها فارغ از کار کشاورزی و روزانه شال می بافتند.
اکنون در این منطقه تنها 14 گله حدود یک هزار راس بز مرخز نگهداری می
شود و شالبافان مواد اولیه خود را از اقلیم کردستان عراق در منطقه زاخو و
دهوک و ترکیه تهیه می کنند نسل بز مرخز این منطقه در خطر انقراض قرار دارد.
آرمرده یکی از شهرهای کوچک اقماری شهرستان بانه استان کردستان است و به
عنوان شهر شالبافی ملی کشور معرفی شده است، بیش از 300 نفر در این شهر 2
هزار نفری در زمینه شالبافی فعالیت می کنند برای رسیدن به آمرده از بانه
باید 13 کیلومتر جاده پرپیچ و خم کوهستانی گذر کرد تا به شهر ملی شالبافی
ایران برسیم.
در شهر آرمرده بیش از 400 سال شاید بیشتر است که هنر شالبافی رواج دارد و
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سال گذشته این شهر را به عنوان
شهر ملی شالبافی معرفی کرد.
برای بافتن یک دست شال باید چند استادکار در مراحل تهیه و آماده سازی
کمک کنند تا یک دست شال تهیه و وارد بازار شود زنان و مردان استادکار در
تهیه و آماده سازی شال همکاری می کنند و همه مراحل توسط استادکاران ماهر در
آرمرده انجام می شود.
در کارگاه های کوچک شالبافی سه تا چهار نفر کار می کنند علاوه بر کارگاه
های کوچک، زنان نیز در کنار خانه داری، ریسندگی، شه کردن و رایل کردن و
بافتن را انجام می دهند.
بیمه مهمترین مشکل شالبافان آرمرده
وهاب خدری یکی از اهالی شهر آرمرده است که با یکی از دوستانش یک کارگاه
کوچک شالبافی راه اندازی کرده و حدود 20 سال قبل شالبافی بافی را از پدرش
یاد گرفته است، او در گفت و گو با ایرنا گفت: شالبافی کار مناسبی است و به
طور میانگین سه روز یک دست شال می بافم اگر پشم و امکانات داشته باشیم
درامد مناسبی دارد.
وی با اشاره به اینکه بیش از 70 درصد مردم آرمرده شالباف هستند، اضافه
کرد: اگر مواد اولیه را خودم بخرم و مستقیم بفروشم در ماه حدود 100 میلیون
ریال درآمد دارم اما اگر مواد اولیه و امکانات نداشته باشیم درآمدش نصف می
شود در ماه حدود 10 دست شال می بافم.
وی گفت: پرورش بز مرخز از رونق افتاده و آمار بزهای مرخز به حدود یک
هزار راس رسیده ما مجبوریم پشم را از کشورهای همسایه وارد کنیم.
رییس هیات مدیره تعاونی شالبافان آمرده یکی از مهمترین مشکلات شالبافان
را بیمه عنوان کرد و اظهار داشت: عدم بهره مندی شالبافان از خدمات بیمه از
مهمترین مشکلات ما است برای برخورداری شالبافان از خدمات بیمه ای تلاش
زیادی کردیم اما تاکنون نتیجه مثبتی نگرفتیم و کسی از ما حمایت نکرد.
وی گفت: بسیاری از همکاران به دلیل نداشتن سرمایه مناسب برای دلالان و واسطه ها کار می کنند و تنها دستمزد دریافت می کنند.
این شالباف ادامه داد: در گذشته مردان شال را به طور معمول می پوشیدند اما اکنون برای مراسم های خاص و اعیاد شال می پوشند.
قادر رحمانی هم که بیش از 30 سال شالبافی می کند و همراه با 2 پسرش یک
کارگاه کوچک شالبافی راه اندازی کرده است گفت: در زمستان و با پایان فصل
کشاورزی، من و پسرانم در این کارگاه شال می بافیم و درآمد تقریبا مناسبی
داریم.
وی افزود: من از واسطه ها، پشم آماده می خرم و افرادی هستند که به صورت
مستقیم پشم وارد می کنند و می بافند که سود بیشتری عایدشان می شود.
عمو قادر با بیان اینکه پرورش بز مرخز منبع اصلی درآمد مردم آرمرده بود،
افزود: در سالهای گذشته دامداران این منطقه بیشتر بز مرخز پرورش می دادند
اما اکنون مردم کمتر دامداری می کنند و بیشتر به شغل های کاذب روی آوردند.
وی اظهار داشت: هیچگونه حمایتی از شالبافان ما نمی شود و اداره میراث
فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تاکنون اقدامی در راستای حمایت از پیشه ما
نکرده و اگر هم حمایتی شده بیشتر به حلقه نزدیکانشان شده و ما از آن محروم
ماندیم.
رحمانی گفت: پدرم هم شالباف بوده اما من این هنر را از یکی از
استادکاران دیگر یاد گرفتم و بیش از 40 سال است که شالبافی می کنم و به
پسرانم هم آموزش دادم.
وی افزود: پرداخت وام های کم بهره، تشکیل تعاونی های حمایتی و تامین
مواد اولیه از مهمترین خدماتی است که دولت می تواند به شالبافان ارائه دهد
اما ما از آن محروم هستیم.
به گفته رحمانی، بیشتر زنانی که ریسندگی می کنند مسن هستند زنان و
دختران جوان این کار را نمی کنند فقط خود را با کارهای معمولی و روزمره
سرگرم می کنند.
نرمین علی پور یکی از زنان آمرده است که 15 سال در کار رایل کردن نخ کار
می کند، او برای این کار از حلبی و چوب دستی هایی به طول یک متر استفاده
می کند برای این کار حلبی ها را پر از سیمان و یا گل می کنند و چوب دستی را
وسط حلبی قرار می دهند برای رایل کردن که همان تار شال است 10 حلبی نیاز
است.
نرمین خانم اهل یکی از روستاهای بانه است که در آمرده ازدواج کرده است،
او می گوید: هر کس بخواهد در آرمرده زندگی کند باید در انجام یکی از مراحل
شالبافی استاد کار شود من نیز وقتی در اینجا ازدواج کردم اول ریسندگی یاد
گرفتم الان نیز استاد رایل کردن شال شدم.
وی افزود: برای رایل کردن نیاز به فضای زیادی داریم من نیز در کوچه و
جلو در خانه این کار را انجام می دهم حلبی های آماده را به فاصله 2 متر از
هم به صورت بیضی شکل می چیند و سپس با دقت و ظرفیت خاص نخ های تار شال را
دور تا دور چوب ها می پیچم و با ماده ای چسبنده به نام سریش بر روی چوب
دستی ها، آنها را به هم وصل می کنم تارهای آماده شده را به کارگاه های کوچک
شالبافی می برم و بر روی دستگاه شالبافی وصل می کنم.
آرمرده شهر ملی شالبافی
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان بانه گفت: شالبافی یکی از هنرهای اصیل و قدیمی است که در فهرست
آثار ملی کشور ثبت شده است و شهر آرمرده نیز به عنوان شهر ملی شالبافی ثبت
شد.
سعدالله رحیمی خواه افزود: در راستای ملی شدن آرمرده به عنوان شهر
شالبافی باید کارهای زیربنایی و زیرساخت در زمینه ایجاد کارگاه های
پیشرفته، استاندارد سازی و تشکیل نمایشگاه دایمی اقداماتی انجام شود.
وی با بیان اینکه شالبافی ظرفیت بسیار خوبی برای توسعه اشتغال خانگی
است، اظهار داشت: بافت شال بیش از 9 مرحله دارد که هر کس در یکی از این
مراحل استاد کار ماهر است که بسیاری از مراحل بافت شال توسط زنان انجام می
شود و نقش مهمی در این هنر ماندگار دارند.
رحیمی خواه اضافه کرد: مسوولین شهرستان باید در زمینه توسعه زیرساخت های
شهری و بهسازی جاده توجه بیشتری به آرمرده داشته باشند و شهرداری این شهر
نیز به لحاظ زیباسازی شهری، جانمایی المان های شهری و ایجاد زیرساخت های
شهری در راستای رونق شهر ملی شالبافی اقدام کند.
وی گفت: شرکت تعاونی شالبافی در گذشته از طریق جهاد کشاورزی تشکیل شده
است اما عملکرد این شرکت ضعیف بوده با توجه به اینکه شالبافی یک کار جمعی
است تعاون و همدلی صنعتگران در توسعه این هنر تاثیرگذار است.
این مسوول با اشاره به حمایت دولت از تعاونی ها اضافه کرد: تشکیل تعاونی
می تواند منجر به ایجاد سرمایه گذاری و سهیم شدن صنعتگران در تعاونی شود
دولت نیز تلاش می کند با پرداخت وام های کم سود و وام های پشتیبان به
تعاونی ها و صنعتگران کمک کند.
وی اظهار داشت: برای بیمه شالبافان اقدام به شناسایی و صدور پروانه
فعالیت کردیم و در صورتی که مدارک آنها تکمیل شود می توان این صنعتگران را
بیمه کنیم.
رحیمی خواه ادامه داد: در سال 1392 قرار بود افرادی که مدارک تکمیلی
دارند آنها را به بیمه تامین اجتماعی معرفی کنیم اما بیمه تامین اجتماعی به
صورت یکطرفه بیمه صنعتگران را لغو کرد و اکنون هیچکدام از این صنعتگران
بیمه ندارند.
وی با بیان اینکه بیش از 70 درصد مردم آرمرده شالبافی می کنند، گفت: با
توجه به اینکه بسیاری از افراد که شالبافی می کنند کشاورز هستند در فصل
زمستان افرادی بیشتری مشغول این حرفه هستند.
بافت شال که مهمترین بخش شالبافی است توسط مردان در کارگاه های کوچک
انجام می شود شالبافانی که در یک کارگاه کار می کنند بیشتر اعضای خانواده و
یا فامیل نزدیک هم هستند که 2 تا چهار نفر در یک کارگاه کوچک کار می کنند،
بیشتر استاد کاران آموزش را از پدر به پسر و از مادر به دختر انتقال می
دهند یک استاد کار ماهر هر ماه می تواند هشت تا 10 دست شال ببافد که حق دست
هر دست حدود 400 هزار تومان است و قیمت هر دست شال در بازار هم سه تا چهار
میلیون تومان است.
شهرستان مرزی بانه با 158 نفر در 270 کیلومتری غرب سنندج مرکز استان واقع شده است.