عصر کرد - وسعت لاله واژگون در استان کردستان طی سال‌های اخیر کاهش چشمگیری داشته و تغییرات اقلیمی و دخالت‌های انسانی، این گونه گیاهی ارزشمند را در معرض تهدید و آسیب جدی قرار داده است.
به گزارش خبرگزاری ایمنا از کردستان، روی دامنه کوهپایه‌های بلند هورامان، شاهو و چهل‌چشمه، جایی بالاتر از 2000 متر از سطح دریا، لاله‌های واژگون با سری خمیده و اشکی پنهان می‌رویند.
«هَلاله‌برمه»، نامی است که کُردها بر لاله واژگون نهاده‌اند و این نه فقط یک گل، که روایتی زنده از تاریخ، طبیعت و فرهنگ این منطقه است که امروزه به عنوان نماد زاگرس نیز از آن یاد می‌شود.
مساحت لاله واژگون طی سال‌های اخیر در استان کردستان به صورت چشمگیری کاهش یافته است و امروزه تنها در محدوده‌هایی اندک و پراکنده از ارتفاعات کردستان می‌روید.
رویشگاه‌های لاله واژگون امروز با تهدیداتی جدی همچون تخریب زیستگاه، برداشت غیرمجاز و بی‌توجهی به حریم طبیعی در حال کوچک‌تر شدن است و تغییرات اقلیمی و دخالت‌های انسانی این گونه زیبا را در معرض آسیب جدی قرار داده است.
با وجود اهمیت زیست‌محیطی و نمادین این گل، هنوز هیچ طرح جامع حفاظتی برای گونه‌های گیاهی آسیب‌پذیر کردستان از جمله لاله واژگون تدوین و اجرا نشده و نبود برنامه‌ریزی مشترک میان نهادهای مسئول، سرعت تخریب زیستگاه‌های این گیاه ارزشمند را بیشتر کرده است.

لاله واژگون گونه‌ای ارتفاع پسند است آزاد رستگار، دکترای گیاه‌شناسی و مسئول هرباریوم (موزه گیاهی استان کردستان) که زیر نظر مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان کردستان فعالیت می‌کند به خبرنگار ایمنا می‌گوید: لاله واژگون که در زبان کُردی به آن هلاله‌برمه گفته می‌شود، با نام علمی فریتیلاریا امپریالیس، دارای نام‌های دیگری همچون لاله واژگون امپراطور و اشک مریم است که از خانواده لاله یا لیلیاسه به شمار می‌رود.
وی می‌افزاید: این گیاه، گونه‌ای ارتفاع‌پسند بوده و در مناطق کوهستانی استان کردستان رشد می‌کند، به‌ویژه در نواحی هورامان، شاهو، چهل چشمه و آوالان جمعیت‌های کوچکی از آن مشاهده می‌شود و از جنس لاله واژگون، چندین گونه در سطح استان شناسایی شده‌اند.
مسئول هرباریوم کردستان ادامه می‌دهد: گونه هلاله‌برمه در سراسر ایران و نیز در استان کردستان در سه رنگ قرمز، نارنجی و زرد وجود دارد که این گیاه وابستگی شدیدی به ارتفاع دارد و تنها در ارتفاعاتی بالاتر از 2000 متر از سطح دریا مشاهده می‌شود.
رستگار تصریح می‌کند: این گیاه از منظر گیاه‌شناسی گونه‌ای بسیار ارزشمند به شمار می‌آید، چرا که در استان کردستان برخلاف استان‌هایی چون چهارمحال و بختیاری، فارس و سایر استان‌های جنوبی زاگرس، جمعیت انبوهی از این گیاه وجود ندارد و جمعیت آن در کردستان کوچک و محدود به کمتر از پنج هکتار در کل استان است.

لاله واژگون کردستان جزو گونه‌های آسیب‌پذیر به شمار می‌رود وی اضافه می‌کند: گرچه این گونه در استان کردستان جزو گونه‌های آسیب‌پذیر به شمار می‌رود اما هنوز در فهرست گونه‌های در معرض انقراض قرار ندارد، با این حال باید در نظر داشت که گونه‌های آسیب‌پذیر دقیقاً در آستانه ورود به مرحله انقراض هستند و تنها اندکی سهل‌انگاری کافی است تا از بین بروند.
این گیاه‌شناس خاطرنشان می‌کند: به دلیل شرایط خاص اکولوژیکی نظیر وابستگی به ارتفاع، نوع خاک، دما، بارش برف زمستانی و رطوبت محیط، امکان رشد این گونه در مکان‌هایی همچون سطح شهر سنندج وجود ندارد، بنابراین به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود که گیاهانی از جمله هلاله‌برمه توسط انسان به مناطق شهری منتقل و یا جابه‌جا شوند، زیرا قادر به سازگاری و استقرار در خارج از زیستگاه طبیعی خود نیستند.
لاله واژگون نماد زاگرس است رستگار در ادامه می‌گوید: لاله واژگون گیاهی بسیار ارزشمند و نماد زاگرس است که به‌نوعی حالت سمبل‌گونه دارد و حفظ آن برای همگان ضروری است.

وی می‌افزاید: با توجه به ظاهر زیبا و جذاب گل‌ها که به شکل واژگون هستند، عکس گرفتن با آن‌ها مانعی ندارد، اما اکیداً توصیه می‌شود از انتقال این گیاه و سایر گونه‌های بومی به مناطق دیگر خودداری شود.
مسئول هرباریوم کردستان عنوان می‌کند: این گیاه از نوع گیاهان آلپاین یا کوه‌سری است که صرفاً در نواحی کوهستانی رشد می‌کند و فصل رویش آن نیز عمدتاً از نیمه دوم فروردین آغاز شده و تا 15 روز اول اردیبهشت ادامه دارد.
رستگار خاطرنشان می‌کند: دو عامل اصلی تهدیدکننده این گونه‌های ارزشمند، نخست تغییرات اقلیمی و دوم دخالت‌های انسانی است که تغییرات اقلیمی منجر به کاهش بارش برف و باران، افزایش فرسایش خاک و همچنین کاهش رطوبت نسبی خاک شده است و در نهایت سبب کاهش جمعیت و حتی انقراض برخی گیاهان می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: دخالت‌های انسانی نیز تأثیر مخربی بر اکوسیستم داشته که از جمله آن می‌توان به گسترش اکوتوریسم در هورامان، احداث سدها و رونق برخی فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی در استان کردستان اشاره کرد که به ضرر طبیعت و تنوع زیستی منطقه تمام شده است.

نبود طرح همه‌جانبه برای حفاظت از لاله واژگون کردستان مسئول موزه گیاهی کردستان اضافه می‌کند: باید اذعان داشت که اداره کل منابع طبیعی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی و همچنین اداره کل حفاظت محیط زیست تاکنون هیچ طرح جامع و یکپارچه‌ای برای حفاظت از گونه‌های گیاهی استان کردستان از جمله لاله واژگون ارائه نداده‌اند.
رستگار می‌افزاید: این سه نهاد باید با هم‌افزایی، همکاری و همفکری طرحی منسجم و علمی ارائه دهند، چراکه به صورت مجزا امکان پیشبرد اقدامات مؤثر در زمینه حفاظت از گیاهان وجود ندارد.
وی تاکید می‌کند: لازم است نهادهای اجرایی همچون اداره کل منابع طبیعی و اداره کل حفاظت محیط زیست، از مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی حمایت کنند تا اقدامات حفاظتی به صورت اصولی اجرایی شوند و همچنین ضروری است که در فصل بهار، برداشت گیاهان خوراکی و دارویی به حداقل ممکن برسد.
ضرورت جلوگیری از برداشت بی‌رویه گیاهان بهاری در کردستان مسئول موزه گیاهی کردستان بیان می‌کند: سال 1404 یکی از بدترین سال‌ها در زمینه برداشت گیاهان خوراکی و دارویی در استان کردستان بود، چراکه تنها در عرض یک ماه، شاهد برداشت بی‌سابقه و فاجعه‌باری از گونه‌های گیاهی استان بودیم که منجر به خالی شدن سریع مراتع از گیاهان خوراکی شد و متأسفانه اراده‌ای پولادین برای جلوگیری از این برداشت‌های بی‌رویه وجود ندارد.
رستگار می‌گوید: اگر وضعیت معیشتی مردم بهبود یابد و قوانین سخت‌گیرانه‌تری برای کنترل برداشت‌های غیرمجاز اعمال شود، بدون تردید به نفع مراتع و تنوع گیاهی استان خواهد بود، چراکه در حال حاضر برداشت‌های خودسرانه، آسیب زیادی به اکوسیستم وارد کرده است.

لاله واژگون کردستان در معرض تهدید قرار دارد محمدمعروف قادری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان کردستان نیز به خبرنگار ایمنا عنوان می‌کند: مساحت لاله واژگون در سطح استان کردستان کم است و همین تعداد کم نیز در معرض تهدید قرار دارد.
وی می‌افزاید: با توجه ظرافت خاص این گل، بعضی از مردم سعی می‌کنند آن را از محیط اصلی خود جدا کرده و پیاز آن در داخل حیاط و یا سایر نقاط شهری پرورش دهند که این کار درستی نیست.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان کردستان تصریح می‌کند: در راستای حفاظت از لاله واژگون، آموزش‌هایی به مردم محلی و تورهای گردشگری داده شده و نیروهای این اداره‌کل نیز اقدامات حفاظتی و پایشی را برای جلوگیری از کندن آن در مناطق تحت حفاظت انجام داده‌اند.
شناسایی یک زیستگاه جدید لاله واژگون در بیجار قادری خاطرنشان می‌کند: یک زیستگاه جدید لاله واژگون نیز در شهرستان بیجار شناسایی شده است که در دستور کار داریم آن را به منطقه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ارتقا دهیم چون قوانین حفاظتی آن قوی‌تر و بیشتر می‌شود.
وی تاکید می‌کند: از عموم مردم و شهروندان درخواست داریم که از کندن لاله واژگون و پیاز آن خودداری کنند و بگذارند این گونه در محیط طبیعی خود رشد و نمو کند.
به گزارش ایمنا، لاله واژگون کردستان امروز در دل صخره و سکوت کوه‌ها همچنان ایستاده است، اما اگر بی‌تفاوتی‌ها ادامه یابد، شاید امروز آخرین فرصت برای نجات این میراث زاگرسی باشد، فرصتی برای آنکه طبیعت را پیش از آن‌که دیر شود، نجات دهیم.
گزارش از ویدا باغبانی، خبرنگار ایمنا
کد خبر 864732