بزرگنمايي:
عصرکرد- دکتر امید رحمتی عضو هیات علمی بخش آبخیزداری مرکز تحقیقات کشاورزی، منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان است.
این پژوهشگرد جوان سال 1368 در شهرستان سقز به دنیا آمد و سال 1386
دانشجوی کارشناسی در رشته منابع طبیعی با گرایش مرتع و آبخیزداری وارد
دانشگاه فردوسی مشهد شد و بعد از آن رتبه اول مقطع کارشناسی ارشد را کسب
کرد و وارد دانشگاه تهران شد.
او بعد از 2 سال در مقطع دکترای حرفه ای در دانشگاه لرستان به تحصیل
ادامه داد و در سال 1395 توانست در مقطع دکترای علوم و مهندسی آبخیز مدرک
دریافت کند.
امسال نام او در بین 12 دانشمند ایرانی که در جمع دانشمندان یک درصد
برتر دنیا بودند، می‌درخشید. سال گذشته نیز در میان 18 دانشمند برتر دنیا
قرار داشت.
همین موفقیت‌ها بهانه‌ای شد تا با او درباره طرح‌های تحقیقاتی و پژوهشی به گفت و گو بنشینم.
ایرنا: آقای دکتر رحمتی با تبریک موفقیت اخیر شما، بفرمایید که تخصص شما در چه زمینه‌ای است؟
رحمتی: مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز پژوهش تخصصی من است
و مدل سازی مخاطرات طبیعی از جمله سیل، خشکسالی، فرونشست، فرسایش آبی و
بادی را انجام داده‌ام که این مخاطرات طبیعی، تهدید کننده زیست بوم استان و کشور است.
در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طرح‌های تحقیقاتی متعددی داریم و در
حال حاضر من مجری 9 طرح تحقیقاتی هستم و بر روی موضوعات مختلفی که در بالا
عنوان شد به همراه ارزیابی اقدامات آبخیزداری و مخاطرات طبیعی دیگری همچون
زمین لغزش کار می‌کنیم.
ایرنا: درباره موفقیت اخیر و حضورتان در جمع دانشمندان
یک درصد برتر دنیا بفرمایید که از سوی چه موسسه ای انجام گرفته و روند
انتخاب آن چگونه است؟
رحمتی: سالانه پایگاه علمی web of science(پایگاه Web
Of Science که با نام پایگاه WOS نیز شناخته می‌شود، بزرگ‌ترین و معتبرترین
پایگاه استنادی علمی جامع و مهمترین پایگاه مقالات برای دانشجویان سراسر
جهان است)، ارجاعات علمی پژوهشگران مختلف را در سطح دنیا بررسی و شمارش
می‌کند و با شناسایی موضوعات برجسته و داغ، آثار پژوهشگرانی که بیشترین
ارجاعات را از سراسر دنیا داشته‌اند از جمله تنوع و گستردگی ارجاعات را
احصا کرده و بر اساس آن دانشمندان را در عرصه های مختلف مشخص و در نهایت در
لیست دانشمندان مشخص شده، افرادی را که در یک درصد بالایی این لیست قرار
گرفته اند به عنوان یک درصد برتر جهان معرفی می کند.
من در سال 2021 برای اولین بار در بین 18 دانشمند ایرانی این لیست قرار
گرفتم و امسال نیز در بین 12 دانشمند ایرانی و تنها عضو هیات علمی از
سازمان تحقیقات و ترویج و آموزش کشاورزی کشور در این لیست بودم و این در
حالی بود که اعضای هیات علمی برخی دانشگاههای بزرگ کشور از جمله دانشگاه
تهران جایی در این لیست نداشتند.
من در سال 2021 برای اولین بار در بین 18
دانشمند ایرانی این لیست قرار گرفتم و امسال نیز در بین 12 نفر دانشمند
ایرانی و تنها عضو هیات علمی از سازمان تحقیقات و ترویج و آموزش کشاورزی
کشور در این لیست بودم و این در حالی بود که اعضای هیات علمی برخی
دانشگاههای بزرگ کشور از جمله دانشگاه تهران جایی در این لیست نداشتند.
ایرنا: بیشترین ارجاعاتی که به پژوهش های شما انجام گرفته از کدام کشورها بوده است؟
رحمتی: این پایگاه، تمام کارهای علمی اشخاص از اول تا
سال پایانی را بررسی و بر اساس آن طبقه بندی می کند که بیشترین ارجاعات به
پژوهش‌های من از سوی دانشجویان آمریکا، استرالیا و کانادا بوده است.
ایرنا: از سابقه علمی خود بیشتر بگویید
رحمتی: 68 مقاله isi من به زبان انگلیسی در مجلات
معتبر جهانی چاپ و 20 مقاله به زبان فارسی در مجلات علمی معتبر منتشر شد و
در پنج جلد کتب انگلیسی که انتشارات معتبر بین المللی است، مشارکت داشته‌ام
که در مجامع علمی مختلف مورد استفاده قرار گرفته است.
ایرنا: مهمترین طرح پژوهشی که در حال حاضر در دست دارید، چیست؟
رحمتی: طرح مهم در دست اجرا مدل سازی و پیش بینی مناطق
مستعد خطر سیل است. سالانه هزینه‌های هنگفتی بابت خرابی‌های ناشی از سیل
متحمل می شویم؛ به عنوان نمونه در سال 1398 یک سیل ویرانگر در استان داشتیم
که بر اساس گزارش جهاد کشاورزی 108 میلیارد تومان خسارت وارد کرد.
این میزان خسارت سالانه تکرار می‌شود و صدمات زیادی به استان وارد می
کند، بنابراین در این طرح بررسی کرده‌ایم که مناطق مستعد سیل شناسایی شود و
دستگاههای اجرایی از جمله اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری، شرکت آب
منطقه‌ای، جهاد کشاورزی و ستاد مدیریت بحران استان، برنامه ها و اقدامات
اجرایی خود را به این مناطق معطوف کنند.
این طرح علاوه بر حساس کردن تمرکز بر مناطق مستعد سیل، در هزینه کرد و بودجه هم باعث صرفه جویی و هزینه گذاری بهینه می‌شود.
مزیت دیگر این طرح تحقیقاتی این است که اگر بتوانیم نتایج حاصل از آن را
از لحاظ خصوصیات محیطی و اقلیمی که مستعد وقوع سیل است، شناسایی کنیم،
جوامع محلی مطلع و اقدامات مناسبی انجام می دهند.
ایرنا: چرا این پژوهش برای استان حائز اهمیت است؟
رحمتی: در حال حاضر وضعیت پوشش گیاهی در استان مطلوب
نیست و به شدت رو به تخریب است و در نتیجه میزان رواناب تولیدی در عرصه های
طبیعی بسیار بالاست و دست به دست دادن این رواناب‌های طبیعی خود به خود
منجر به افزایش دبی جریان در رودخانه شده و در نهایت سیل اتفاق می افتد که
خسارت مالی و تلفات جانی با خود به همراه دارد و اگر سیستم هماهنگی داشته
باشیم، می توانیم با این خسارات مقابله کنیم.
ایرنا: پژوهش وقتی کاربردی و قابل توجه است که از حالت
کتابخانه ای خارج شده و در عرصه عمل، مردم شاهد ثمرات آن باشند؛ طرح شما
چقدر قابلیت عملی شدن دارد و مسوولان چه کاری می توانند انجام دهند؟
رحمتی: در واقع برای طرح‌های قبلی استقبالی از سوی
دستگاههای اجرایی دیده نمی شد اما در خصوص خطر سیل با توجه به اینکه نیاز
اساسی استان است، حمایت مالی این طرح را اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری
استان بر عهده گرفته تا در راستای حل چالش‌های آبخیزداری این تحقیق را
انجام دهیم.
با توجه به اینکه خودشان این طرح را به مرکز تحقیقات سفارش داده اند، امیدواریم که نتایج آن در عمل استفاده شود.
موضوع خطر سیل، خشکسالی و مخاطرات دیگر هم فرقی ندارد و مقوله فرابخشی
است که تنها به یک اداره منحصر نمی شود و ادارات دیگری از جمله شرکت آب
منطقه‌ای، ستاد مدیریت بحران و حتی راهداری و حمل و نقل جاده‌ای و جمعیت
هلال احمر را نیز شامل می شود که نیاز است با هماهنگی یکپارچه به عملی شدن
نتایج این تحقیقات جامه عمل بپوشانند.
موضوع خطر سیل، خشکسالی و مخاطرات دیگر هم فرقی
ندارد و مقوله فرابخشی است که تنها به یک اداره منحصر نمی شود و ادارات
دیگری از جمله شرکت آب منطقه‌ای، ستاد مدیریت بحران و حتی راهداری و حمل و
نقل جاده‌ای و جمعیت هلال احمر را نیز شامل می شود که نیاز است با هماهنگی
یکپارچه به عملی شدن نتایج این تحقیقات جامه عمل بپوشانند.
ایرنا: آیا طرح‌های شما در سطح ملی نیز قابلیت اجرا و استفاده دارد؟
رحمتی: دقیقا طرح‌ها را با این چشم انداز انجام می دهیم که بتوانیم نتایج آن را به استان‌های دیگر تعمیم دهیم و در سطح ملی نیز اجرایی شود.
مثلا یکی از مهمترین طرح‌های تحقیقاتی من استفاده از الگوریتم‌های هوش
مصنوعی است که قبلا فقط در زمینه های علمی مانند برق، الکترونیک و مخابرات
استفاده می شد اما برای اولین بار در زمینه علوم طبیعی و مدل سازی مخاطرات
طبیعی توانستم آن را به کار ببندم که این مدل‌ها توانست به پیش بینی
مخاطرات طبیعی کمک کند.
از مدل‌ها و الگوریتم‌های این طرح در صورت اتمام در کردستان، می توان در
سطح کشور نیز استفاده کرد و مناطق مستعد سیل در کشور شناسایی و مدیریت
شود.
این کار مشابه ملی ندارد و طرح منسجمی درباره مدل سازی خطر سیل طبیعی با استفاده از الگوریتم هوش مصنوعی نداشته ایم.
ایرنا: انگیزه ای که این حرکت رو به پیشرفت و موفقیت را در شما تقویت کرده، چیست؟
رحمتی: ما در استانی زندگی می کنیم که بخش اعظم آن به
عرصه های طبیعی و تنها درصد کمی به کشاورزی اختصاص دارد و از آنجا که رشته
من هم در زمینه عرصه های طبیعی و در مرتبه پایین تر در زمینه عرصه های
کشاورزی است، وقتی وضعیت رو به تخریب عرصه های طبیعی را می بینیم که زنگ
خطر آن سالهاست به صدا در آمده و زیست بوم ما در حال عقبگرد و تنزل کیفیت
است، احساس خطر می کنم و این انگیزه ای می دهد تا به سرعت کارهای بیشتری
انجام دهم تا زیست بوم استانی که به آن تعلق داریم، احیا شود.
گله‌ای که از دستگاههای اجرایی دارم این است که مقداری هماهنگی بین این
دستگاه‌ها با بخش تحقیقات ضعیف است ولی جای امیدواری دارد که با بکار بستن
یافته های تحقیقاتی در زمینه اجرا و بهره برداران جوامع محلی بخشی از این
مشکلات را برطرف کنیم.
گله‌ای که از دستگاههای اجرایی دارم این است که
مقداری هماهنگی بین دستگاههای اجرایی با بخش تحقیقات ضعیف است ولی جای
امیدواری دارد که به بکار بستن یافته های تحقیقاتی در زمینه اجرا و بهره
برداران جوامع محلی بخشی از این مشکلات را برطرف کنیم.
ایرنا: به عنوان سوال پایانی چه توصیه‌ای به جوانانی دارید که از ناامیدی دم می زنند و بیکاری را مانع پیشرفت می دانند؟
رحمتی: با توجه به اینکه فارغ التحصیلان بخش کشاورزی
بیکار هستند، انگیزه کمی برای ورود به حل مشکلات منابع طبیعی و کشاورزی
دارند ولی واقعیت این است که من بعد از اخذ مدرک دکترا 2 سال و نیم بیکار
بودم اما دلسرد نشدم چون می دانستم استان مشکلات بسیاری در این عرصه ها پیش
رو دارد، پس کارم را ادامه دادم و روی یافته های پژوهشی مقطع دکترای خود
بیشتر کار کردم و توانستم الگوریتم‌های بیشتری از هوش مصنوعی را گسترش دهم و
استفاده کنم.
همه ما دینی به استان خود داریم که باید ادا کنیم چرا که زمانی که منابع
و کشاورزی به جایی برسد که عملکردی نداشته باشد، خود جامعه ای که در این
استان زندگی می کند، لطمه می بیند.
نمونه واضح این ضرر اجتماعی منابع آب است که اگر تمام شود و یا کیفیت
خود را از دست بدهد، با مشکل مواجه می شویم؛ بنابراین باید انگیزه ذاتی
داشته باشیم تا به استان خود خدمت کنیم و از مسوولان هم می خواهم از
جوانانمان حمایت کنند.
جذب نیرو در مرکز تحقیقات و دیگر دستگاههای اجرایی بسیار کم است و این
جای نگرانی دارد و با توجه به موج عظیم بازنشستگی در بین کارشناسان این بخش
نیاز به جذب نیروی جوان و کارآمد دارد.