بزرگنمايي:
عصرکرد- تالاب آب شیرین زریبار در فاصله سه کیلومتری غرب شهر مریوان قرار
دارد و این تالاب به عنوان یکصد و دومین اثر طبیعی کشور در 20 بهمن 1389 در
فهرست میراث طبیعی ایران ثبت شده و پناهگاه حیات وحش آن بیست و سومین عضو
کنوانسیون رامسر است.
طول دریاچه زریبار حدود پنج کیلومتر و عرض آن حدود 1.6 کیلومتر، وسعت
تالاب به دلیل تغییرات حجم آبی در فصول مختلف متغیر و حداقل و حداکثر عمق
آن به ترتیب 2 و 6 متر است.
نکته بسیار مهم در مورد تالاب بین‌المللی زریبار این است که این تالاب
کمتر از 2 هزارم درصد از مساحت ایران را دارد اما 55 درصد از تنوع زیستی
پرندگان کشور در آن شناسایی شده است و که خود قابلیتی بسیار توانمند در بحث
پرنده نگری و تورهای گردشگری پرندگان در غرب ایران است.
تاکنون 298 گونه پرنده، 31 گونه پستاندار، 13 گونه خزنده، 11 نوع ماهی
یک گونه مارماهی، پنج گونه فیتوپلانکتون و 17 گونه زئوپلانکتون در تالاب
بین المللی زریبار شناسایی شده است.
پرنده نگری از شاخه های پرطرفدار صنعت گردشگری طبیعت (اکوتوریسم) و در
کردستان که یکی از غنی‌ترین استان‌های کشور به لحاظ زیست انواع پرندگان
است، مورد غفلت قرار گرفته است.
در حالی که برای جذب گردشگر در برخی از شاخه مانند توریسم درمانی
نیازمند هزینه های زیادی است، توریست پرنده‌نگر نسبت به بقیه گردشگران به
زیرساخت‌های گردشگری چندان اهمیت نمی دهد و آنان بیشتر اوقات خود را در دل
طبیعت می گذرانند و موضوع هتل، حمل و نقل و رستوران خیلی برایشان جذاب
نیست؛ آنان تنها به یک راهنمای کاربلد نیاز دارند.
نکته قابل تامل دیگر این است که تالاب زریبار با توجه به اینکه در
مسیر کریدور شمال به جنوب مهاجرت پرندگان قرار دارد و در 2 فصل پاییز و
بهار شمار زیادی از پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی برای استراحت و تغذیه در
این تالاب توقف می کنند.
دریاچه زریبار مریوان در یک دره طولی وسیع قرار دارد و از 2 طرف غرب و
شرق با کوه‌های پوشیده از جنگل احاطه شده و پوشش غالب اراضی منطقه را جنگل
و بیشه‌زارهای نیمه انبوه تشکیل می‌دهد که گونه غالب جنگلی آن بلوط ایرانی
است و زریبار دارای یک هزار و 200 هکتار نیزار، سه هزار و 400 هکتار
پناهگاه حیات وحش و 2 هزار و 300 هکتار تالاب است.
در کنار این قابلیت ها، زریبار در هر فصل از زیبایی خاصی برخوردار است
و همان قدر که در بهار مناظر سرسبز آن زیبایی دارد، در زمستان نیز با برش
برف و حتی یخ بستن بخش هایی از آن، این زیبایی ها دوچندان می شود و می
تواند پای گردشگران را به این منطقه بکشاند.
نکته بسیار مهمی که پرنده‌نگاران هنگام حضور در دامن طبیعت باید آن را
رعایت کنند، خودداری از تغذیه مصنوعی حیات وحش بویژه پرندگان در فصل
زمستان است که باعث لطمه زدن به طبیعت می شود.
به گفته کارشناسان، حیات وحش از این قابلیت برخوردار است که در شرایط
سخت آب و هوایی خود را تطبیق دهد و نیازی به دخالت انسان نیست از طرفی دیگر
این تغذیه مصنوعی باعث می شود گونه های ضعیف همچنان در طبیعت زنده بمانند.
طبیعت خود این قابلیت را به حیات وحش بخشیده است که در برابر برف و
سرما و حتی گرسنگی زنده بمانند و خود را با شرایط سازگار کنند و نیازی به
ترحم انسان (دانه پاشی و تغذیه مصنوعی) ندارد.
پرندگان در صورتی که توسط انسان شکار نشوند حتی اگر در دامن طبیعت هم
تلف شوند می توانند برای سایر جانوارن به عنوان تغذیه و راهی برای بقا
باشند هر چند طبیعت خود توانسته گونه های مختلف جانوران را در برابر
تغییرات مقاوم کند به عنوان مثال گونه کشیم کوچک در زریبار می تواند تا
دمای منفی 50 درجه سانتی‌گراد زنده بماند.
مشکل کمیت و کیفت آب زریبار
آب دریاچه زریبار از روان آبهای حاصل از بارش برف و باران و چشمه های
کناری و کف آن تامین می‌شود که بروز خشکسالی از یک طرف و برداشت آب و کاهش
آب چشمه ها از طرف دیگر زریبار را مانند سایر تالاب های منطقه با کم‌آبی
روبرو کرده است.
ظرفیت دریاچه زریبار مریوان 60 میلیون مترمکعب است که بر اثر کاهش
بارندگی سال گذشته و برداشت آب از آن؛ با وجود بارش ها بالاتر از میانگین
بلند مدت امسال هنوز هم حجم آب کنونی این دریاچه در مقایسه با سال قبل 15
میلیون مترمکعب کمتر است.
هم اکنون برای تامین شرب آب شهر مریوان از یکی از آبخوان های زریبار
760 لیتر در ثانیه آب برداشت می شود و در فصل تابستان برای تامین آب فضای
سبز شهرداری 70 لیتر در ثانیه آب آن برداشت می شد که طبق برنامه مدیریت
جامع باید این کار متوقف و سد گاران برای این منظور جایگزین می شد.
حفر صدها حلقه چاه مجاز و غیرمجاز که به منظور تامین آب بخش زراعت و
باغات حاشیه دریاچه زریبار حفر شده و هر سال بر تعداد آنها و مکش آب سطحی و
زیرزمینی افزوده می شود از دردهای التیام نیافته تالاب بین‌المللی زریبار
است.
اما آنچه از مایه تاسف است هنوز هم فضلاب سه روستای ضلع شرقی زریبار
از جمله "کولان"، "محمره" و "سیف سفلی" وارد این تالاب شده و شبکه فاضلاب
روستاهای ضلع غربی هم مشکل دارد و در شرایط بارندگی، در نزدیکی روستای
"کانی‌سانان" مقداری از آن سرریز و وارد دریاچه می‌شود.
استفاده کشاورزان حاشیه زریبار از انواع کودهای شیمیایی و سموم مختلف
نیز از کیفیت آب زریبار کاسته است که این موضوع هم طبق برنامه جامع این
تالاب با همکاری و هماهنگی دستگاه های مختلف نیاز به برنامه ریزی و اقدامات
پیشگیرانه دارد.
برخی از کارشناسان بر این باور هستند که گسترش نیزارهای زریبار واکنش
طبیعی این تالاب به آلودگی های شیمیایی آب آن است و هر سال بر وسعت
نیزارهای آن افزوده می شود و اکنون 767 هکتار نیزار در حاشیه زریبار وجود
دارد.
وجود نیزارها در حاشیه و پیرامون زریبار به عنوان بخش جدایی ناپذیر
دریاچه ضمن بخشیدن جلوه های خاص بصری، از حیث روابط اکولوژیکی، حفظ سلامتی و
تصفیه آب دریاچه و برقرای توازن در معادلات اکولوژیکی این دریاچه نقش
دارد.
ماهگیری انتفاعی در زریبار
در حالی که هر گونه عملیات صید و صیادی انتفاعی در تالاب ها ممنوع است
تعاونی 35 نفری صیادان زریبار مریوان با مجوز روزانه صید بیش از 900
کیلوگرم انواع ماهی در این تالاب فعالیت می کنند.
رهاسازی سالانه بیش از 240 هزار قطعه بچه ماهی غیربومی در این تالاب
که نوعی دخالت در وضعیت اکولوژیکی این تالاب است باعث رشد گونه مهاجم به
نام اردک ماهی و کاراس شده که تکثیر آن افزایش پیدا کرده و اکوسیستم این
دریاچه را به خطر انداخته است.
رشد گونه های غیربومی در زریبار تاثیر منفی بر آبزیان این دریاچه
داشته است و حتی امسال صیادان با وجود رهاسازی بچه ماهی موفق به صید ماهی
در این دریاچه نشدند چون گونه های مهاجم اردک ماهی و کاراس قبل از رسیدن به
رشدبرای صید، از سایر گونه ها تغذیه می کنند.
استفاده غیرقانونی صیادان از کود شیمیایی از جمله نیترات برای جمع کردن ماهیان کپور قبل از صید بر مشکلات این دریاچه افزوده است.
تالاب زریبار مریوان از جمله تالاب های مهم کشور است که برنامه جامع
برای آن تعریف شده و در این برنامه جامع وظیفه دستگاهای مختلف برای حفظ و
حراست از این تالاب به عنوان یک قانون مشخص شده است.
آتش سوزی‌های عمدی و غیرعمدی در نیزارها، رشد قارچ گونه ساخت و ساز
غیرمجاز، ویلا و خانه سازی در حاشیه زریبار و رشد خزنده ضلع غربی شهر
مریوان به سمت زریبار از دیگر مشکلاتی است که این روزها زریبار مریوان را
تهدید می کند.
هر کدام از این مشکلات تالاب زریبار مریوان باید در کارگروه های تخصصی
این تالاب بررسی و راهکارهای علمی و عملیاتی برای آن مشخص شود و تمامی
دستگاه های مختلف نیز ملزم به رعایت آن باشند.
ترویج فرهنگ حفاظت از تالاب و تبدیل شدن آن به عنوان یک دغدغه برای
اهالی روستاهای حاشیه تالاب زریبار و ذینعان آن، پایش آنلاین دریاچه به
منظور جلوگیری از دخل و تصرف و جلوگیری از آتش سوزی در نیزارهای آن، تجهیز
پایگاه اطفای حریق به بالگرد و تامین نیروی انسانی برابر با استانداردهای
جهانی می تواند این نگین آبی را از آسیب ها و سرنوشت نگران کننده ایمن
بدارد.
خشک شدن دریاچه ارومیه و بسیاری از تالاب های کشور از جمله هامون، می
تواند بر اهمیت تالاب زریبار مریوان و حفظ و حراست از آن بیافزاید و زنگ
خطری برای مسوولان و دوستداران محیط زیست در این منطقه باشد.
دوم فوریه سال 1971 برابر با 13بهمن سال 1349در شهر رامسر؛ کنوانسیون
بین المللی رامسر به امضا رسید، این روز به نام روز جهانی تالاب‌ها
نامگذاری شده است.