عصر کرد - باغ راه حضرت فاطمه زهرا (س) مسیری پیوسته به طول 9 کیلومتر است که از دل مناطق 17 و 18 عبور می‌کند.

به گزارش خبرنگار شهر ، اردیبهشت سال 1337 بود که دومین خط ریلی پس از تکمیل راه آهن سراسری، ساخته شد. این خط راه آهن، محور تهران تبریز نام داشت. زمانی‌که این خط ساخته می‌شد، وسعت تهران به اندازه مساحت فعلی نبود و خط راه آهن از حومه شهر می‌گذشت.
اما پس از گذشت سال‌ها و سکونت مهاجران در مجاورت پایتخت و همچنین اضافه شدن مناطق جدید به شهر، خط راه آهن محور تهران-تبریز دیگر ازحومه شهر نمی‌گذشت بلکه از دل محلات و مناطق 16، 17 و 18 و بخش کوچکی از منطقه 9 عبور می‌کرد.
تصور کنید که خط راه آهن بدون هیچ حفاظی از وسط محلات سکونتی بگذرد و فضای آن به محل بازی کودکان تبدیل شود. شاید کمترین اثرمنفی خط راه آهن تهران-تبریز تا پیش از انتقال به زیرزمین، مخدوش کردن چهره شهر بوده باشد. اتفاقاتی همچون تصادف خودرو وموتورسیکلت با قطار، مرگ کودکان و شهروندان بر اثر برخورد با قطار، عدم امنیت، آلودگی صوتی فراوان، لرزش خانه‌ها و ... از جمله مشکلات اساسی خط راه آهن تهران-تبریز روی زمین بود.
یکی از اثرگذارترین مستندها که به مشکلات خط راه آهن تهران-تبریز پرداخته بود، مستند «شهر هم مثل انسان» ساخته خسرو سینایی است که در اسفند 1381 به روی پرده رفت. بسیاری از فضاهای انتخابی این مستند مربوط به منطقه 17 است. سینایی در این مستند خط راه آهن را به عنوان معضلی که همچون یک مانع کالبدی، مسئله اجتماعی ایجاد کرده به تصویر کشیده است.
خط راه آهن یک لبه جداکننده است که بافت شهری را به دو قسمت مجزا تقسیم می‌کند. اطراف خط راه آهن در دل شهر به نوعی رها شدگی دارد که باعث می‌شود به تدریج این فضا به کانونی برای رفتارهای ناهنجار اجتماعی تبدیل شود.
ماجرای انتقال خط راه آهن تهران-تبریز به زیر زمین
دولت در سال 1383 لایحه‌ای تصویب کرد تا وامی برای انتقال خط راه آهن محور تهران-تبریز به زیر زمین در اختیار شرکت راه آهن جمهوری سلامی قرار گیرد و فضای فوقانی را به ساخت و ساز اختصاص دهد. درنهایت شرکت راه آهن باید منافعی که از ساخت و ساز حاصل می‌شود را صرف بازگرداندن وام دولتی کند.
عملیات اجرایی این پروژه ‌از مهر 1387 آغاز شد تا با اجرای آن خط راه آهن محور تهران-تبریز از پل نواب (تقاطع قلعه مرغی) تا بازار آهن شادآباد به زیر زمین منتقل ‌شود. اجرای پروژه تونل زیرزمینی ریلی در مناطق 17 و 18 تهران یکی از پرمعارض‌ترین پروژه‌های ریلی در زمان اجرا بود. اما درنهایت پس از کش و قوس‌های فراوان، 40 کیلومتر خط راه ‌آهن در قالب چهار خط 10 کیلومتری (2 خط رفت و 2 خط برگشت)، توسط پیمانکاران ایرانی (قرارگاه خاتم‌الأنبیاء) در تونل زیرزمینی راه آهن در مناطق 17 و 18 تهران احداث شد.
پس از انتقال خط راه آهن محور تهران-تبریز به زیرزمین، 30 هکتار زمین آزاد شد تا شرکت راه آهن با اتمام این پروژه، فضای فوقانی تونل را با همکاری شهرداری تهران به منطقه‌ای تفریحی برای ساکنان دو منطقه تبدیل کند.
مشکلاتی که بیش از پیش شد
پس از گذشت زمان، شرکت راه آهن جمهوری اسلامی با مدیریت شهری به توافق نرسید و این مسیر حدود 10 کیلومتری به فضایی رها شده و بی دفاع تبدیل شد. طبق گفته‌های ساکنان مناطق 17 و 18 تهران، مدیران وقت و فعالان شهری، مشکلات و مسائل فضای فوقانی روی تونل با رهاشدگی فضا بدتر از پیش شد. معضلات اجتماعی در محوری که روزی جزو حاشیه مناطق شهری بود، حالا به واسطه انتقال خط راه آهن تهران-تبریز به زیر زمین، به قلب و بطن اصلی این مناطق نفوذ پیدا می‌کرد.
اگر مشکلات این دو منطقه حل نشود، ممکن است که کمبود فضای سبز، مشکلات ترافیکی و بحران‌هایی نظیر سیل، فرونشست و زلزله در آینده مناطق 17 و 18 تهران را با بحران روبرو کند.
سالیان سال، ساکنان این محلات با انواع و اقسام معضلات اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کردند تا اینکه یک‌بار دیگر مدیریت شهری برای توافق با شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران پا پیش گذاشت.
اوایل دهه 90 این مسیر از یک فضای بی دفاع شهری تبدیل به فضایی برای انجام پروژه‌ای میان شرکت راه آهن و شهرداری تهران می‌شود. اما درنهایت اواخر سال 1395 پروژه‌ای تحت عنوان «نیلوفری» به طول 9 کیلومتر به تصویب کمیسیون ماده 100 می‌رسد. طراحی پروژه دارای 92 درصد فضای باز و 8 درصد دیگر شامل بارگذاری‌های تجاری، خدماتی، رفاهی، تفریحی و گردشگری بود. این 8 درصد عددی حدود 40هزار متر مربع را به خود اختصاص می‌داد که باید زیر ساخت و ساز می‌رفت.
آغاز بازآفرینی محور با برگزاری یک مسابقه بین المللی
پروژه نیلوفری با تغییر دوره مدیریتی و روی کارآمدن دوره پنجم شورای اسلامی و شهرداری تهران مسکوت ماند تا در سال 1396، پیروز حناچی معاون وقت معماری و شهرسازی شهرداری تهران از برگزاری یک مسابقه برای انتخاب یک طرح برای فضای فوقانی تونل زیرزمینی خط راه آهن محور تهران-تبریز خبر داد.
مدیریت شهری در آن زمان تصمیم گرفت که هیچ بارگذاری تجاری روی این محور صورت نگیرد و تمامی مسیر به فضاهای سبز، گردشگری، تفریحی، ورزشی، فرهنگی و … تبدیل شود. البته باید این نکته را یادآور شد که آن زمان هنوز توافق جدید و جدی میان شرکت راه آهن جمهوری اسلامی و شهرداری تهران انجام نشده بود.
پس از گذشت یک سال، مدیریت شهری طی برگزاری یک مسابقه بین المللی از تمامی متخصصان داخلی و خارجی دعوت کرد تا ایده‌های خود رابرای این پروژه بازآفرینی تحت اختیار شهرداری قرار دهند.
همزمان با برگزاری مسابقه در مهر 1397، شهرداری نیاز داشت که زمین را به صورت قانونی از شرکت راه آهن تحویل بگیرد. درنهایت سال 1398 با همکاری راه آهن، وزارت راه و شهرسازی و شهرداری تهران توافقی سه جانبه در سطح وزیر و شهردار تهران به امضاء رسید و مقرر شد 180 میلیارد تومان از جانب شهرداری به شرکت راه آهن پرداخت شود تا امتیاز استفاده و بهره برداری مادام العمر از طبقه فوقانی تونل خطراه آهن تهران-تبریز به شهرداری واگذار شود.
باغ راه حضرت فاطمه زهرا (س) پاسخی به مشکلات دیرینه مناطق 17 و 18
پس از برگزاری مسابقه و انتخاب طرحی تحت عنوان «شارباغ»، کلنگ اجرای پروژه در سال 1399 در مسیری به طول 9 کیلومتر که حدود 3 کیلومتر آن در منطقه 17 و 6 کیلومتر دیگر در منطقه 18 واقع شده بود، بر زمین زده شد.
اجرای پروژه همزمان مصادف با ایام فاطمیه بود که برهمین اساس شورای معاونان شهرداری تهران در سال 1399 تصمیم گرفتند پروژه «شارباغ» به «باغ راه حضرت فاطمه زهرا (س)» تغییر نام پیدا کند.
باغ راه حضرت فاطمه زهرا (س) در واقع حیاط یا میدانگاهی سبز به طول 9 کیلومتر با 18 کیلومتر مسیر دوچرخه سواری و پیاده راه به صورت رفت و برگشت است که بنا دارد با 22 کوشک که در فاصله‌های 300 متری طراحی شده، کمبود سرانه‌های خدماتی مناطق 17 و 18 را جبران کند و مرحمی بر درد چندین و چندساله ساکنان این دو منطقه باشد. کوشک‌گاه‌ها استعاره‌ای از کاروانسراها در طول مسیر جاده ابریشم هستند که حرکتی امن را به وجود می‌آورند. کوشک‌گاهه‌ها در فاصله‌های 300 متری از یکدیگر واقع شده‌اند که از طریق ارائه خدمات شهری ایجاد خلق تعاملات اجتماعی بر این بستر را ممکن می‌سازند. این تعاملات اجتماعی پدید آورنده امنیت در طول شبانه روز هستند. همچنین این باغ راه دارای تعدادی جایگاه پد هلیکوپتر برای فرود و پرواز هلیکوپترها در مواقع بحران است.
باغ راه حضرت فاطمه زهرا (س) پروژه‌ای در خدمت ساکنان مجاور و شهروندان تهرانی است. شهروندانی که سالیان سال، بسیاری از استانداردها و کیفیت‌های شهری از آنان دریغ شد و همواره در وضعیتی حاشیه‌ای زندگی کرده‌اند.

اتمام فاز یک و تحویل پروژه به مدیریت شهری ششم
همزمان با تغییر دوره گذار مدیریت شهری، فاز یک پروژه باغ راه حضرت فاطمه زهرا (س) به اتمام رسید. ساخت 5 کیلومتر مسیر دوچرخه سواری و پیاده راه با فضای سبز پیرامونی در محدوده مناطق 17 و 18 به انضمام اجرای یکی از اصلی ترین قطعات باغ راه به مساحت 15 هزار متر مربع و احداث یک سازه خدماتی کوشک با محوطه پیرامونی و فضای سبز در محدوده منطقه 18 از مهمترین اقدامات معاونت فنی و عمران در قالب فاز نخست پروژه به شمار می‌آید.
مدیریت شهری ششم زمانی‌که این پروژه را تحویل گرفت تنها فاز یک آن به اتمام رسیده بود و این درحالی‌ست که طبق برنامه ریزی‌ها باید فاز یک تا پیش از آغاز سال 1400 به اتمام می‌رسید.
شهرداری تهران همزمان با تحویل این پروژه، لزوم ارزیابی مجدد باغ راه حضرت فاطمه زهرا (س) را عنوان کرد. درحال حاضر قرار است که المان‌های ایجاد شده در فاز یک پروژه باغ راه حضرت فاطمه زهرا (س) با توجه به معماری ایرانی- اسلامی تغییراتی کند. اعمال تغییراتی همچون معماری کوشک‌ها به معماری ایرانی-اسلامی باعث می‌شود تا پروژه همانند نام مبارک خود، فاخرتر در نظر شهروندان تهرانی و حتی جهانیان به نظر آید.
علیرضا زاکانی شهردار تهران معتقد است که باغ راه حضرت فاطمه زهرا (س) می‌تواند به مجموعه ماندگار انقلاب اسلامی، شهروندان و توریست‌ها تبدیل شود.
همچنین او می‌گوید که این طرح باید به کاهش فاصله جنوب و شمال شهر تهران کمک کند و طرحی بسیار فاخر برای مناطق 17 و 18 باشد و درنهایت با هویت سازی، آورده‌ای برای شهر تهران ایجاد کند.

درحال حاضر سه پروژه همزمان در زیر زمین یعنی تراز منفی یک (تونل) انجام می‌شود. عملیات ساختمانی پروژه تونل اعم از تجهیزات تأسیساتی، روشنایی، سیگنالینگ، تهویه، سیستم اعلام و اطفای حریق، پله‌های اضطراری و ... همچنان باقی مانده است.
پروژه دوم پارکینگ است. سه کیلومتر از طول تونل اختلاف ارتفاعی با زمین ایجاد کرده بود که شرکت راه آهن و قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء تصمیم گرفتند تا این فضا را تبدیل به پارکینگ کنند. یک سازه میانی این وسط وجود دارد که ظرفیت تأمین دو هزار و 500 جای پارک خودرو را دارا خواهد بود.
پروژه سوم باغ راه حضرت فاطمه زهرا (س) است. مدیریت این سه پروژه همزمان با هم یکی از چالش‌های مهم است. کما اینکه پروژه سه مجری مختلف دارد. مجری زیر زمین موسسه شهید رجایی از قرارگاه خاتم النبیاء است که طرح و اجرا را انجام می‌دهد. مجری طبقه میانی راه آهن و مجری طبقه صفر شهرداری تهران است.
انتهای پیام