عصر کرد -

شبکه‌های اجتماعی در واقع یک کانون و برنامه‌ای رابط مبتنی بر اینترنت برای تعامل نوع بشر در سراسر جهان هستند که برای نخستین بار طی دهه 70 میلادی بر اساس امکانات رایانه‌ای آن دوران با انعطاف‌پذیری محدود (مانند Bulletin Board System و CompuServe) شکل گرفتند که البته بیشتر برای اشتراک‌گذاری فایل‌ها مورد استفاده بود.
نخستین برنامه با ساختاری مشابه برنامه‌های کنونی Classmates و سپس SixDegrees بود که به تدریج زمینه تعامل بین افراد را فراهم می‌کرد؛ اما Friendster, LinkedIn, Orkut, MySpace و FaceBook که در سال‌های اواخر سده بیستم و اوایل سده بیست و یکم متولد شدند، عرصه را برای قدرت گرفتن فضای مجازی به صورت امروزی و ظهور و بروز شبکه‌های اجتماعی هموار کردند.
در آن دوران اگرچه کشور از نظر رسانه‌ای تا حدودی پویا به نظر می‌رسید، اما از نظریه‌ها تا بسترها و زیرساخت‌ها در واقع ترجمانی از داشته‌ها و رهیافت‌های اندیشمندان غربی از علوم ارتباطات اجتماعی و رسانه بود و البته چندان چیز تازه‌ای هم برای عرضه وجود نداشت و همان سطح از داشته‌ها برای جامعه نخبگانی و مدیریت افکار عمومی کفایت می‌کرد.
با ورود گوشی‌های هوشمند به بازار اما ساختار شبکه‌های اجتماعی و نحوه ارتباطات انسانی دچار تغییری شگرف شد، ارتباطات بین فردی با سرعتی زیاد از متن به صوت و سپس چندرسانه‌ای ارتقا یافت و در چنین شرایطی همچنان قشرهای دانش‌آموخته و صاحب‌نظر در کشور به جای ورود به‌هنگام به موضوع خود به بخشی متاثر از این جریان تبدیل و با موج همراه شدند.
یک دهه گذشته را با وجود برنامه‌هایی مانند واتساپ، تلگرام، اینستاگرام و ... می‌توان نقطه اوج تحول برنامه‌های ارتباطی مبتنی بر گوشی‌های هوشمند تلقی کرد که در آن افراد از مصرف‌کننده صرف به تولیدکننده محتوا (متن، صوت، عکس و فیلم) تبدیل شدند و بر این اساس انتظار می‌رفت، تا صاحب‌نظران علوم ارتباطات اجتماعی و رسانه در کشور عقب‌ماندگی‌ها را جبران و قافله‌سالاری کنند اما چنین نشد.
پیشرفت‌های فناورانه خارجی و انفعال نخبگانی داخلی موجب شد تا اکثر رسانه‌های رسمی سنتی، ناآگاهانه از شرایط حاکم دچار مرگی زودرس و از گردونه رقابت خارج شوند که از جمله این تاثیر در افت روزانه تعداد مخاطبان برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی تا کاهش شمارگان روزنامه‌های سراسری و تعطیلی هفته‌نامه‌های محلی قابل مشاهده است.
امروزه شبکه‌های اجتماعی به فضایی تبدیل شده است که در آن همه افراد می‌توانند دیدگاه‌ها، علاقه‌مندی‌ها، تصاویر یا هرگونه اطلاعات دیگری را برای سطح گسترده‌ای از مخاطبان به اشتراک بگذارند و حتی نیازهای مبتنی بر آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی خود را از طریق همین فضا جبران کنند.
فقدان مدیریت داده‌ها، نبود فرهنگ استفاده از فضای مجازی در کنار اهداف سیاسی یا اغراض شخصی نیز موجب شده است تا شبکه‌های اجتماعی به محلی برای نشر گسترده شایعه و اخبار جعلی یا اطلاعات هدایت شده تبدیل شوند و در عمل غیرقابل کنترل باشند.
تفاوت‌ها و کارکردهای شبکه‌های اجتماعی با رسانه‌های سنتی موجب شده که ارتباطات بین انسانی در جهان تغییری اساسی را تجربه کند و نیاز به ارائه آموزش‌های مرتبط از جمله سواد رسانه‌ای در سطوح مختلف احساس شود، در حالی که هنوز صاحب‌نظران برای سیاست‌گذاری در این زمینه به صورت جدی ورود نکرده‌اند.
در چنین شرایطی با وجود انفعال صاحب‌نظران علوم ارتباطات اجتماعی و فقدان تعریفی درست از کارکرد شبکه‌های اجتماعی، اقدام‌هایی مانند اعمال محدودیت دسترسی به نرم‌افزارها از سوی نهادها و کارشناسان غیرمتخصص در دستور کار قرار گرفت که شرایط کنونی شاهدی بر شکست آن است.
اگرچه رسانه‌های رسمی بنابر سابقه و اعتبار همچنان یکی از منابع اصلی اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به شمار می‌روند و ممکن است ژرفای تغییرات در این حوزه کمی مبالغه‌آمیز به نظر برسد، اما با عینک واقع‌بینی می‌توان اذعان داشت که دیگر جایگاه و پایگاه گذشته خود را از دست داده‌اند؛ به طوری که گاه مطلبی غیرواقع در فضای مجازی بیش از خبر درست یک رسانه رسمی بازتاب پیدا می‌کند و حساسیت جامعه را برمی‌انگیزد.
به هر روی برآیند وضعیت سال‌های اخیر رسانه‌ها و میزان فعالیت مردم در فضای مجازی در کنار عرضه فناوری‌های نوینی مانند اینترنت ماهواره‌ای نشان می‌دهد که رویکرد تقابلی برابر پیشرفت‌های فناورانه ارتباطی در سال‌های پیش‌رو پاسخگو نبوده و به جای سانسور نیازمند طرحی نو در این زمینه از طریق پویایی صاحب‌نظران علوم ارتباطات اجتماعی و آموزش فرهنگ‌ استفاده از شبکه‌های اجتماعی در سطوح عمومی و مدیریتی کشور هستیم.
* خبرنگار ایرنا در اردبیل 
برچسب‌ها ارتباطات و رسانه روز خبرنگار استان اردبیل